Phát triển làng nghề đúc đồng Đại Bái theo hướng bền vững

Với lịch sử phát triển hàng trăm năm, làng nghề gò đúc đồng Đại Bái (xã Đại Bái, huyện Gia Bình) có những bước phát triển nâng cao đời sống nhân dân, tạo việc làm cho nhiều lao động trong và ngoài địa phương. Tuy nhiên, với tính chất tự phát, công nghệ lạc hậu, quy mô sản xuất chủ yếu nhỏ lẻ đã dần bộc lộ, phát sinh nhiều tồn tại, hạn chế, nhất là những vấn đề liên quan đến môi trường. Việc định hướng để phát triển làng nghề theo hướng bền vững, kết hợp giữa bảo tồn giá trị truyền thống, cải thiện môi trường và nâng cao chất lượng sản phẩm là vấn đề được địa phương quan tâm, triển khai.

Theo thống kê, làng nghề gò đúc đồng Đại Bái gồm các nghề chính như: đúc đồng, đúc nhôm và sản xuất đồ thủ công mỹ nghệ, dát mỏng kim loại, gia công cơ khí, kim khí hoàn thành các chi tiết, chạm khắc kim loại… Hiện có 2.326 hộ, với 8.390 nhân khẩu hoạt động trong làng nghề (có 75 hộ trong cụm công nghiệp Đại Bái và 2.251 hộ trong khu dân cư làng nghề). Trong đó, có 461 hộ sản xuất hàng mỹ nghệ, 184 hộ đúc nhôm đồng (132 hộ hoạt động thường xuyên); 687 hộ làm nông nghiệp, buôn bán, dịch vụ; 994 hộ sản xuất dân dụng. Sản xuất tại làng nghề cơ bản là thủ công, có 163 hộ có máy móc. Việc phát triển làng nghề đã đem lại thu nhập ổn định, phát triển kinh tế cho người dân địa phương. Năm 2024, ước thu nhập tiểu thủ công nghiệp của làng nghề đạt 320 tỷ đồng, thu nhập bình quân đầu người đạt khoảng 62 triệu đồng/người/năm.

Lực lượng chức năng tuyên truyền, vận động một hộ dân thực hiện nghiêm chỉ đạo của các cấp về công tác xử lý ô nhiễm môi trường tại làng nghề.

Tuy nhiên, thời gian gần đây môi trường tại địa phương ngày càng bị ảnh hưởng từ hoạt động sản xuất của làng nghề: Cụm công nghiệp làng nghề được xây dựng năm 2002 trên diện tích 6,2 ha do UBND xã Đại Bái quản lý không có khu xử lý nước thải tập trung gây ảnh hưởng môi trường; có 197 hộ xây dựng 248 ống khói với chiều cao trung bình từ 7m đến 22 m đều không có hệ thống xử lý khói; lượng tro xỉ phát thải từ hoạt động cô đúc, tái chế nhôm đồng cơ bản thải trực tiếp ra môi trường, ảnh hưởng diện tích đất nông nghiệp của hộ và môi trường xung quanh… Đáng chú ý, thời gian qua, làng nghề phát sinh thêm một số nghề mới, nhất là hoạt động cô đúc, tái chế phôi, bã, phế liệu nhôm, đồng, hoạt động tẩy rửa kim loại, mạ kim loại, chất thải từ hoạt động này lớn, không được xử lý là căn nguyên chính gây ô nhiễm môi trường. Cùng với đó, do nhu cầu về quỹ đất để phát triển kinh tế, phát triển làng nghề nên diện tích ao hồ, quỹ đất nông nghiệp trong làng nghề nhiều năm trước đã bị chuyển dịch, đa phần được san lấp để lấy mặt bằng sản xuất, mật độ sản xuất trong khu dân cư cao, nên sức chịu tải về môi trường của khu dân cư và hệ thống ao hồ đều quá tải; công nghệ sản xuất của một số hộ còn lạc hậu, chưa chú trọng phát triển làng nghề gắn bảo vệ môi trường….

Để khắc phục tình trạng trên, huyện Gia Bình phối hợp các ngành chức năng tổ chức đợt cao điểm kiểm tra việc thực hiện các quy định của pháp luật về môi trường; đất đai; phòng cháy, chữa cháy, cứu nạn, cứu hộ; quy hoạch, xây dựng; an toàn điện đối với các cơ sở sản xuất, cô đúc, tái chế kim loại trong làng nghề và trong cụm công nghiệp xã Đại Bái. Cao điểm cuối tháng 3-2025, các cơ quan chức năng kiểm tra tổng số 217 cơ sở (với 248 lò đốt có ống khói) sản xuất trong làng nghề và trong cụm công nghiệp Đại Bái; ban hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính 3 trường hợp với số tiền hơn 191 triệu đồng; 107 cơ sở tự nguyện tháo dỡ xong toàn bộ công trình xả thải không đảm bảo môi trường.

Nhiều hộ sản xuất của làng nghề gò đúc đồng Đại Bái tự nguyện tháo dỡ lò thủ công theo quy định.

Anh Nguyễn Xuân Hưởng, hộ sản xuất tại thôn Đại Bái, xã Đại Bái cho biết: “Thực hiện chỉ đạo của huyện, xã về tháo dỡ các lò đốt gây ô nhiễm môi trường, tôi và nhiều hộ dân tuân thủ và chấp hành nghiêm túc. Qua thực hiện, tình trạng ô nhiêm đã giảm. Tuy nhiên, với những hộ kinh doanh, sản xuất như chúng tôi vẫn rất cần sự hỗ trợ của các ngành, địa phương, có hướng dẫn cụ thể để tạo điều kiện cho các hộ được sản xuất trở lại khi đáp ứng những điều kiện cho phép nhằm duy trì công việc đã gắn bó hàng chục năm qua”.

Theo đồng chí Lương Trung Hậu, Phó Chủ tịch UBND huyện Gia Bình: Để phát triển làng nghề đúc đồng Đại Bái theo hướng bền vững, văn minh và hiệu quả, cần một chiến lược kết hợp giữa bảo tồn giá trị truyền thống, cải thiện môi trường, nâng cao chất lượng sản phẩm và mở rộng thị trường. UBND huyện chỉ đạo các cơ quan chuyên môn, địa phương thời gian tới tăng cường công tác tuyên truyền, vận động để các hộ dân thực hiện triệt để việc dừng hoạt động và tháo dỡ công trình xả thải ô nhiễm ra môi trường; tham mưu hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp đối với các cơ sở đủ điều kiện theo quy định của pháp luật; hướng dẫn việc cấp phép và hồ sơ về môi trường, tuân thủ đầy đủ các quy định của pháp luật có liên quan khi tái hoạt động sản xuất; tăng cường giám sát, nắm bắt, kiểm tra đảm bảo không tái diễn các cơ sở không đảm bảo điều kiện lén lút hoạt động trái quy định trong làng nghề và trong Cụm công nghiệp…

Đặc biệt, định hướng chiến lược lâu dài để duy trì và phát triển làng nghề truyền thống Đại Bái, địa phương tập trung phát triển các sản phẩm mỹ nghệ truyền thống (đồ thờ cúng, tượng đồng, tranh đồng) thay vì mở rộng sản xuất các mặt hàng công nghiệp gây ô nhiễm như tái chế phế liệu; hỗ trợ các nghệ nhân truyền dạy kỹ thuật cho thế hệ trẻ thông qua các lớp học nghề miễn phí; phát triển du lịch làng nghề, xây dựng mô hình ‘làng nghề kết hợp du lịch trải nghiệm”;  ứng dụng công nghệ xanh và xử lý ô nhiễm môi trường, xây dựng hạ tầng xử lý chất thải, chuyển đổi công nghệ sản xuất; chuẩn hóa sản xuất, xây dựng tiêu chuẩn chất lượng cho từng loại sản phẩm (độ bền, độ tinh xảo, hàm lượng kim loại) để tăng tính cạnh tranh và đăng ký nhãn hiệu tập thể; đào tạo nhân lực, nâng cao tay nghề, kết hợp giữa kỹ thuật truyền thống và công nghệ mới; đẩy mạnh hợp tác, mở rộng thị trường; tăng cường quảng bá số hóa… hướng tới sự phát triển bền vững của làng nghề trong tương lai.