Chuyện rơm, chuyện lửa trong “Lửa gần rơm”

Tập thơ Lửa gần rơm của tác giả Đinh Văn Y, là tập thơ thứ hai sau khi anh tốt nghiệp Trung tâm bồi dưỡng viết văn Nguyễn Du của Hội Nhà văn Việt Nam. Lửa gần rơm “mới về cách cảm, mới về cách nhìn, mới về câu chữ khiến câu thơ lung linh huyền ảo hơn” (Lời của người giới thiệu tập thơ - Phạm Thuận Thành). Tên tập thơ cũng là tên một bài thơ mà có lẽ tác giả cho là bao quát hơn cả.

Bài thơ “Lửa gần rơm” viết theo thể lục bát, vần nhịp khá nhuần nhị, yếu tố tự sự kết hợp hài hòa với yếu tố trữ tình làm bật chủ đề lỡ duyên. Bài thơ bộc lộ sự chân thành, mang đến nhiều xúc cảm đan xen cho người đọc.

“Cậu đem lửa”- “Mình mang rơm”

Chăn trâu, tát vét, nướng tôm ăn cùng

Trải rơm làm ổ ngồi chung

Đến ngày mẹ nhắc “Con đừng mang rơm”

Tưởng là mẹ tính thiệt hơn

Tôi thì ngúng ngẩy, dỗi hờn, không nghe

Lớn rồi hai đứa một xe

Ba năm trường huyện bạn bè thường trêu

Khi anh cao hứng nhận liều

Tôi thầm ôm ấp những điều bông lơn

Giờ thì mẹ cấm ngặt hơn

Mẹ đe “Lửa để gần rơm có ngày”

Trách trời trở gió heo may

Anh vào đại học chia tay một chiều

Mắt anh lửa cháy rất nhiều

Bấy giờ tôi hiểu những điều mẹ khuyên

Nguyện làm cô Tấm thảo hiền

Dốc lòng chờ đợi tới miền Kinh đô

Rơm vàng, cất giữ, hong khô

Trộm nhìn mắt mẹ nỗi lo lớn dần

Anh về thăm lại mấy lần

Mắt xưa lửa đó nguội dần còn đâu

Tôi thầm nén chặt nỗi đau

Mẹ tôi đem chuyện đẩu đâu vô tình:

“Bây giờ bếp điện, ga bình

Con đừng chờ lửa tội tình thân rơm”

 Thành ngữ có câu Lửa gần rơm lâu ngày cũng bén, nửa đầu của câu thành ngữ thành tứ của bài thơ. Cái tứ độc đáo ấy gợi nhiều ý nghĩa. Lửa gần rơm có thể là một tai họa nhưng cũng có thể là sự thăng hoa. Nhưng tác giả của bài thơ lại khai thác khía cạnh khác, lửa gần rơm là một sự lỡ làng “con đừng chờ lửa tội tình thân rơm”. Trên cái nền tự sự theo thời gian, từ thuở Cậu đem lửa, mình mang rơm, đến lúc lớn lên hai đứa một xe cho tới “anh vào đại học chia tay một chiều” và kết cục Tôi thầm nén chặt nỗi đau. Đi cùng với thời gian ấy là sự lớn dần của tình yêu.

Tứ thơ được phát triển từ chỗ thi vị đến bi kịch. Hình ảnh lửa, rơm được biến hóa đa dạng xuyên suốt bài thơ làm nổi bật chủ đề. Lửa, rơm để nướng tôm, Rơm làm ổ ngồi chung là hoàn toàn mang nghĩa đen và chỉ là một nghĩa diễn tả cái hồn nhiên, ngây thơ của tuổi niên thiếu. Đến lời khuyên của mẹ con đừng mang rơm thì rơm đó mang hai nghĩa song vẫn là cái hồn nhiên của tuổi trẻ nên Tưởng rằng mẹ tính thiệt hơn. Đến mẹ đe Lửa để gần rơm có ngày. Lửa rơm đã trở thành hình ảnh mang ý nghĩa ẩn dụ, diễn tả cái thi vị, cái mộng mơ của tuổi học trò hai đứa một xe, cái tuổi cô cậu ngộ nhận dễ mắc “sai lầm”. Cái tuổi lửa gần rơm lâu ngày cũng bén. Đọc đến đây không ai nghĩ chuyện lửa rơm còn là chuyện của cô cậu thời chăn trâu, tát vét nữa. Đến khi lửa trong mắt chàng trai rực cháy ngày chia tay vào đại học và nguội dần sau mấy lần về thăm và Rơm vàng cất giữ hong khô thì lửa rơm đó chuyển nghĩa không còn mang nghĩa gốc nữa. Lửa diễn tả tình yêu rực cháy khi chia tay và nguội dần sau mấy lần về thăm của người con trai. Rơm hong khô và tội tình thân rơm diễn tả sự hi vọng và thất vọng của người con gái.

Bài thơ như một câu chuyện có ba nhân vật, người đọc trân trọng tình cảm hồn nhiên, trong trắng của tuổi thơ, tình cảm thủy chung, đức tính thảo hiền của cô gái và đặc biệt cảm thông sâu sắc với nỗi lòng người mẹ thương con.

Mỗi lời khuyên của người mẹ đều đúng lúc, đúng thời điểm mang ý nghĩa giáo dục. Trong tình hình hiện nay không ít những cô gái chạy theo lối sống thời mở cửa sẵn sàng cho “rơm bùng cháy” khi chưa đủ điều kiện. Và cuối cùng trong lời khuyên “Bây giờ bếp điện, ga bình/Con đừng chờ lửa tội tình thân rơm” thật chí lí và có ý nghĩa nhân văn. Những lời nói của mẹ chẳng phải vô tình, chẳng phải đẩu đâu.  Mẹ nói Bây giờ bếp điện, ga bình là mẹ hiểu cuộc sống vật chất hiện đại làm người ta quên đi những giá trị truyền thống và sẵn sàng bội bạc với quá khứ. Câu nói của mẹ còn mang ý nghĩa khái quát cho cả thời cuộc đã có sự đổi thay. Cuộc sống nơi phố phường khiến anh chàng quên đi, nói chính xác là đánh mất đi cái hồn nhiên, ngây thơ trong trắng, mất đi không chỉ tình yêu mà cả tình người.

Bài thơ cũng khiến ta liên tưởng bài thơ Mưa xuân của Nguyễn Bính cũng có chủ đề lỡ làng, cũng có ba nhân vật. Khi hội chèo làng Đặng đi ngang ngõ thì mẹ bảo Thôn Đoài hát tối nay và khi hội chèo làng Đặng về qua ngõ mẹ bảo mùa xuân đã cạn ngày. Cái lỡ làng của cô gái trong Mưa xuân chỉ là do sự thất hẹn của chàng trai không chịu sự tác động của thời cuộc, còn cái lỡ làng của cô gái trong bài thơ này có yếu tố của thời cuộc, của cơ chế thị trường.