Chuyện tình trên dòng Tiêu Tương

Dẫu có cạn dòng thì Tiêu Tương vẫn là cái tên đã “hóa thạch” trong lòng văn hóa dân gian Kinh Bắc. Dòng Tiêu Tương vừa rất thực lại vừa hư ảo, huyền hoặc này luôn cất giữ một kho tàng cổ tích với sức cuốn hút kỳ lạ bởi những câu chuyện tình diễm lệ, đầy ám ảnh day dứt đã sống mãi trong dân gian, đi vào những trang dã sử và cả thi ca…

Chuyện tình Trương Chi - Mỵ Nương được tái hiện trên sân khấu nghệ thuật.
 

Một trong những khối tình sầu cảm làm rung động trái tim bao thế hệ đến nay vẫn còn lưu lại đậm nét trong tâm thức dân gian, đó là chuyện tình chàng Trương Chi. Chuyện kể rằng: “Ngày xưa, có một chàng trai nghèo làm nghề đánh cá tên là Trương Chi sống trên sông Tiêu Tương, trong một chiếc thuyền chài nhỏ. Hằng ngày, chàng vừa tung chài, kéo lưới, vừa ca hát say sưa. Gần khúc sông nơi chàng thường đánh cá có lâu đài của quan Thừa tướng. Nàng Mỵ Nương con gái quan Thừa tướng hằng ngày nghe tiếng hát của chàng mà đem lòng yêu say đắm. Đến một ngày, chàng Trương Chi chuyển tới đánh cá ở một khúc sông khác. Mỵ Nương vì nhớ mong tiếng hát của chàng mà sinh ốm tương tư. Thừa tướng cho mời biết bao thầy thuốc tài giỏi trong vùng tới cứu chữa cho con gái yêu, thế nhưng chẳng khỏi được bệnh cho nàng. Biết được uẩn khúc trong lòng Mỵ Nương, Thừa tướng cho người tìm Trương Chi đưa về dinh của mình. Hàng ngày, chàng Trương Chi sắc thuốc và hát cho Mỵ Nương nghe. Gặp mặt chàng đánh cá xấu xí và nghèo khổ, Mỵ Nương thất vọng và từ đó khỏi bệnh. Chàng Trương Chi trở về với dòng Tiêu Tương thơ mộng. Từ đó, đến lượt chàng thầm yêu trộm nhớ nàng Mỵ Nương xinh đẹp. Ôm mối tình vô vọng, chàng nhảy xuống sông tự vẫn. Hồn chàng sau khi chết nhập vào cây bạch đàn. Quan Thừa tướng vô tình mua cây bạch đàn về sai người tiện một bộ ấm chén uống trà rất đẹp. Lạ kỳ thay, mỗi khi rót nước vào chén, người ta lại thấy thấp thoáng hình bóng chàng đánh cá xấu xí trong lòng chén nước. Mỵ Nương cầm chiếc chén trên tay, cảm động vì chuyện xưa, giọt nước mắt của nàng nhỏ vào trong chén. Và chiếc chén bỗng tan ra thành nước”.
Tiêu Tương giờ dòng chảy không còn nhưng người dân đôi bờ vẫn nghe vời vợi giọng hát Trương Chi “bào gan thắt ruột”. Mối tình ấy tan chảy kết thành khối ngọc trong vắt… Tiêu Tương ơi, giọt nào liền anh, giọt nào liền chị, giọt nào nhòa đi lầu son gác tía, để ướt đầm câu hát Trương Chi. Lầu son, gác tía mất đi, chỉ riêng câu hát Trương Chi mãi còn”. (Trích trong bài Câu hát Trương Chi).
Bên dòng Tiêu Tương, dân gian còn truyền tụng mối tình bí ẩn của người mẹ Lý Công Uẩn (tức Vua Lý Thái Tổ). “Con trời chẳng biết mặt cha. Lớn lên trung dũng tài ba khác thường. Ai về bên bến sông Tương. Chớ gần cô tiểu mà vương phải bùa…”. Khó có thể thống kê hết có bao nhiêu giai thoại, sự tích, truyền thuyết kể về quá trình mẹ Phạm Thị Ngà mang thai rồi sinh ra Lý Công Uẩn. Một tài liệu chép ngắn gọn: “Mẹ Ngài là Phạm Thị đi chùa Tiêu Sơn gặp thần nhân giao cấu mà có thai. Sinh ngài năm Tuất, Thái Bình thứ 5 (947) đời Đinh. Khi Ngài lên ba tuổi, sư chùa Cổ Pháp là Lý Khánh Văn nhận nuôi làm con, nhân đó lấy theo họ Lý”.
Thần thoại rừng Sấm kể rằng, bà Phạm Thị Ngà là một thủ hộ của chùa Tiêu. Chùa này do sư Vạn Hạnh trụ trì. Một hôm nhờ giao cảm với người thần mà có thai. Gần đến ngày sinh thì thần đến báo mộng cho nhà sư Lý Khánh Văn lúc ấy đang trụ trì chùa Cổ Pháp phải quét dọn ngay cho chùa sạch sẽ có Thiên tử đến. Nhà sư làm theo. Tối đến bỗng thấy hào quang rực sáng và trong chùa tỏa hương thơm ngào ngạt rồi một người đàn bà có chửa đi đến trước cửa chùa mà đẻ. Sau đó, người mẹ bỏ đứa bé lại mà đi. Sư lấy làm lạ sai người theo dõi bỗng mây mưa nổi lên ầm ầm, sấm sét xé rừng, vạch đường đưa người đàn bà đến một quả núi. Khi đến đó người ta không thấy người đàn bà đó nữa. Sư Khánh Văn ngờ rằng thần thánh đã đến đón bà đi. Sáng hôm sau, sư Lý Khánh Văn lại cất công đi tìm. Đến đây thấy một đống mối đùn cao bảy thước”.
Lại có truyền thuyết kể rằng, ông thân sinh ra Lý Công Uẩn nhà nghèo đi làm ruộng thuê ở Tiên Sơn phải lòng một thôn nữ. Sau nàng có mang và cả hai bị đuổi đi nơi khác. Hai vợ chồng dẫn nhau đến khu rừng Báng thì mệt mỏi, dừng lại nghỉ. Chồng đi đến một giếng giữa rừng uống nước chẳng may sảy chân chết đuối. Vợ chờ lâu không thấy chồng trở lại, nàng đi tìm đến nơi thì thấy đất đá đùn lên lấp giếng. Người đàn bà bất hạnh khóc thương thảm thiết rồi đến ngủ nhờ ở một ngôi chùa gần đó. Sư trụ trì ở chùa đêm trước nằm mơ thấy long thần báo mộng dọn chùa sạch sẽ có hoàng đế đến. Nhà sư sai tiểu quét dọn chùa, túc trực từ sáng đến chiều thì có một người đàn bà có mang xin trú nhờ. Vài tháng sau, vào một đêm, Tam quan nhà chùa rực sáng, hương thơm ngào ngạt lan tỏa. Nhà sư cùng bà thủ hộ ra thì thấy người đàn bà sinh một con trai, hai bàn tay có bốn chữ “sơn hà xã tắc”. Sau đó, trời nổi trận mưa lớn. Người mẹ chết ngay sau khi sinh con và chú bé được nhà chùa nuôi nấng. Khi chú bé lên chín, nhà sư gửi đến chùa Tiêu Sơn học đại sư Vạn Hạnh. Chú bé đó là Lý Công Uẩn (tức vua Lý Thái Tổ)…
Sau nghìn năm đến nay, câu chuyện tình này vẫn hư hư thực thực như thế. Không biết đó là mối lương duyên của người thường hay là sự sắp đặt của Thần Nhân. Theo PGS.TS Đặng Văn Lung nhận định trong cuốn “Quê mẹ đức Vua Lý Thái Tổ” thì: “Một thời gian dài các truyện kể về Mẹ Ngà và đại sư Vạn Hạnh vẫn được nhìn nhận dưới con mắt của con người sau đó hàng trăm năm, thậm chí gần nghìn năm. Rồi thì, họ còn biến cải sao cho phù hợp với nhận thức từng thời, từng người nên chuyện Thần thiêng dần dà trở thành dung tục…”
Những câu chuyện tình đẫm lệ, thuần khiết của chàng đánh cá nghèo “người thì thật xấu, hát thì thật hay” rồi mối tình bí ẩn vĩ đại của Mẹ Ngà sinh ra Hoàng đế, hay như người đàn bà làng Phù Đổng thử ướm chân vào vết chân thần ở ngoài vườn mà sinh ra Thánh Gióng quả là những chuyện tình kỳ ảo, bao la… Phải chăng tình yêu là thế, là suối nguồn của sức mạnh luôn luôn hiện hữu và vô hình ở khắp mọi nơi trên thế gian, vượt qua mọi thời đại. Những mối tình ấy xuất hiện để mang đến hạnh phúc cho chúng sinh rồi lại hóa về trời và trở thành những khối tình bất tử trong nhân gian.