Cung Bảo Hòa, chùa Vạn Phúc

Núi Phật Tích (huyện Tiên Du) còn có tên khác là Mả Mang, Hoả Kê, Lạn Kha nhìn xuống dòng sông Đuống lấp lánh ánh bạc là một danh thắng của xứ Bắc.

Thời Sĩ Nhiếp, đạo Phật du nhập vào nước ta, sư thầy Khâudala đã lên núi Mả Mang dựng am tu hành. Năm 1057 thời Lý Thánh Tông đã cho dựng chùa Vạn Phúc bên sườn núi Phật Tích thành đại danh lam với hệ thống vườn tháp đất nung độc đáo và tháp chính cao 42 mét đặt tượng Adiđa. Hiện nay kiến trúc này còn dấu vết chân tháp chính, tượng Adiđà, 10 thú đá và một số chân cột chạm khắc tinh xảo.

Thời Trần vua thường ngự giá về chùa Vạn Phúc nên đã cho dựng cung Bảo Hoà ở đây. Tháng 6-1383 vua Chiêm là Chế Bồng Nga cùng đại tướng La Ngai dẫn quân theo đường bộ ra đóng ở Quảng Oai, dùng phục binh đánh thắng quân đội nhà Trần do tướng Lê Mật Ôn chỉ huy quân Hoa Ngạch đi chống giữ. Kinh thành Thăng Long kinh động, thượng hoàng Trần Nghệ Tông lui về ở cung Bảo Hoà tránh giặc mạnh. Đến tháng 12 năm ấy quân Chiêm rút lui nhưng thượng hoàng nhà Trần vẫn ở lại cung Bảo Hoà để hoàn thành bộ sách Bảo Hoà dư bút. Sách do Đào Sư Tích đề tựa, dùng để giáo huấn vua Trần Phế Đế.

Tháng 2 năm 1384 thượng hoàng nhà Trần cho mở khoa thi thái học sinh tại chùa Vạn Phúc, lấy đỗ 30 người, trong đó Đoàn Xuân Lôi đỗ đầu. Một số tân khoa thái học sinh được thượng hoàng nhà Trần cho làm thư sử làm ngay tại cung Bảo Hoà. Như vậy, chùa Vạn Phúc trên thực tế được nhà Trần lấy làm đô trị trong khoảng một năm. Đoàn Xuân Lôi (quê Ba Lỗ - Tân Phúc, nay thuộc Hà Nội) khi làm qua Quốc từ trợ giáo đã lên án Lê Quý Ly nhân dâng sách Minh Đạo cho vua Trần. Trong tác phẩm Diệp mã nhi phú, Đoàn Xuân Lôi cũng vừa vạch mưu thoán ngôi vừa khuyên Lê Quý Ly giữ đạo thờ vua.

Chùa Vạn Phúc thời Hậu Lê trở thành một trung tâm Phật giáo thiền tông do thiền sư Chuyết Chuyết, tổ 34 dòng Lâm Tế đến trụ trì. Năm 1640 hoàng hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc đã quy y theo Chuyết Công tại đây, sau đó lại theo sư thầy sang tu ở chùa Bút Tháp.

Ngày nay chùa Phật Tích vẫn là một danh lam thắng cảnh nổi tiếng thu hút nhiều du khách đến thăm. Tháng 5 vừa qua chùa Phật Tích có vinh hạnh là nơi đón và tôn vinh Phật Ngọc vì hoà bình. Sự kiện này càng khẳng định vị thế ngôi chùa cổ từng là nơi nhà Trần lập thành đô trị năm xưa.

   Phạm Thuận Thành