Hội làng Khả Lễ

Làng Khả Lễ kết chạ với các làng Bái Uyên, xã Liên bão, huyện Tiên Du, Bồ Sơn, phường Võ Cường. Hội làng Khả Lễ được tổ chức trọng thể ở đình và chùa. 5 năm làng mở hội một lần, thường niên hội lệ không tổ chức rước. Hội Khả Lễ mở từ mồng 5 đến mồng 7 tháng Giêng.
Để chuẩn bị cho hội, dân làng tổ chức họp vào ngày 24 tháng 11 âm lịch để bầu ra ông quan Đám, quan Trong. Sáng ngày mồng 5 tháng Giêng, tất cả mọi người tụ tập tại sân đình chuẩn bị cho đám rước. Đi đầu là hàng chục lá cờ (cờ ngũ hành, cờ bát quái), tiếp đến là trống, chiêng, gươm thần, bát bửu, phường bát âm, hương án, kiệu. Đi cùng kiệu là lọng, tàn, tán uy nghi rực rỡ. Tiếp đến là ngựa thần, các quan viên và dân chúng đi sau cổ vũ. Buổi rước xuất phát từ đình đi dọc đường làng, đám rước đi đến ngõ nào thì ngõ ấy bầy hương án, đốt pháo, làm lễ bái vọng. Tới nghè thì dừng lại rước kiệu long đình vào làm lễ rước bát hương rồi đám rước trở về đình. Về tới đình, ông quan đám và các ông quan trong chuyển bát hương vào cung. Lễ tế được cử hành. Nội dung văn tế nhằm ca ngợi công lao của 3 vị Thành hoàng được thờ ở 3 nghè là Chính Đạo, Nghiêm Trị và Quảng Pháp.
Ngày mồng 6 gọi là ngày chính hội, làng tổ chức đón chạ Bái Uyên và Bồ Sơn. Theo phong tục chạ Khả Lễ (Sẻ) - Bái Uyên (Bưởi) mỗi khi mở hội, mời dân anh từ 17 tuổi đến cụ già ăn chạ. Ngày mồng 6 tháng Giêng, dân Khả Lễ chuẩn bị kiệu, cờ, quạt, ngựa thần, phường bát âm đón chạ Bái Uyên ở chân núi Thần. Tại đó, dân Sẻ mời dân Bưởi dự tiệc nước: ăn bánh rán, bánh gai, bánh mật, kẹo lạc, kẹo vừng. Xong dân Sẽ lại cờ quạt, kiệu, ngựa thần đi trước, dân Bưởi rước theo sau về đình làm lễ tế thần. Đón chạ Bưởi xong, dân Sẽ lại đi đón chạ Bồ Sơn (Bò). Sau khi các chạ làm lễ tế thần, mời chạ anh ăn cỗ. Ăn xong dân Sẻ lại tiễn chạ anh ra về trong tình cảm quyến luyến.
Bên cạnh những nghi lễ ở đình là nghi lễ ở chùa của các cụ bà vì ngày mồng 6 tháng Giêng là ngày hội chùa, lễ Tam Bảo, hát trò nhà Phật được coi là linh thiêng nhất.

Thủy đình khu Khả Lễ. Ảnh: KT

Sau các hoạt động nghi lễ là hát Quan họ, chọi gà, vật, đọc mục lục hấp dẫn. Hát Quan họ là một hoạt động văn hóa bao trùm ở hội làng Khả Lễ. Từ tinh mơ sáng ngày mồng 6, các bọn Quan họ Khả Lễ tề tựu đông đủ ở nhà chứa chuẩn bị trầu nước để đón bạn.
Đúng hẹn, các “bọn” Quan họ Bái Uyên, Thị Cầu, Thanh Sơn… kéo về chùa Khả Lễ. Quan họ Khả Lễ cử sẵn người ở sân chùa để đón bạn. Hai bên chủ khách hát đối đáp chúc mừng nhau, rồi Quan họ chủ đưa bạn vào chùa thắp hương, lễ Phật, sang đình lễ Thánh, sau đó mới đưa về nhà chứa. Đến cổng nhà chứa, Quan họ khách hát mừng bạn, mừng năm mới - Quan họ chủ hát đáp lại rồi mời bạn vào trong nhà nghỉ ngơi, uống nước, ăn trầu, xơi cơm cũng bằng câu hát. Đến chiều, đôi bên chủ khách ra xem hội, hát đối đáp với nhau ở sân chùa. Đến tối mới tổ chức hát canh, hát theo đúng lề lối Quan họ. Hát canh ở Khả Lễ chỉ diễn ra trong một ngày mồng 6 để Quan họ nghỉ ngơi, đi chơi hội khác.
Thi đọc mục lục ở Khả Lễ diễn ra trong buổi tế giã đám ngày mồng 7. Mục lục là văn bản do một cụ đồ có uy tín viết bằng chữ nho trên một tấm vải lụa có nội dung ca ngợi cảnh làng xóm: Sĩ - Nông - Công - Thương, những thuần phong mỹ tục của làng. Ban giám khảo là các quan viên ngồi theo hai dãy dọc trên chiếu hoa trải trong đình. Người dự thi là các trai đinh trong làng, ai biết đọc thì đăng ký với ông quan Đám.
Khi trống điểm 3 tiếng là gọi người vào đọc. Người đọc bước vào chỗ đứng, vái 4 vái rồi đứng nghiêm trang dõng dạc thưa to: “Xin thưa quan đám, các quan, tôi xin vào đề khảo mục lục”. Một tiếng “tùng” cho phép người đọc nhìn vào bảng, khoanh tay đĩnh đạc rồi từ tốn đọc to. Khi đọc xong một câu đúng thì bên trống đánh “tùng” bên chiêng đánh “bi”, rồi mới đọc tiếp. Nếu đọc sai thì bên trống đánh một hồi nhỏ, bên chiêng đánh một hồi nhỏ, người đọc được mời ra. Ông quan đám gọi tiếp người khác. Phần thưởng là một quả cau với lá trầu, nhưng người được thưởng rất vinh dự, phấn khởi vì theo quan niệm người dân “một miếng lộc Thánh bằng một gánh lộc trần”. Ai muốn được thưởng phải có giọng đọc tốt, bình tĩnh, đọc không sai chữ nào.