Làng dệt… hết tiếng thoi đưa

Năm 2012, nghề dệt làng Đình Cả (xã Nội Duệ, Tiên Du) là một trong 9 di sản văn hóa được UBND tỉnh đề nghị Cục Di sản xem xét để trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia. Một làng nghề thủ công truyền thống lưu truyền qua hàng trăm năm với những sản phẩm lụa tơ tằm nức tiếng khắp trong và ngoài nước nhưng lại đang trong cảnh thoi thóp trước nguy cơ biến mất.

Mục sở thị mới thấy nguy cơ mất nghề dệt Đình Cả là một thực tế khó tránh. Cả làng nghề vắng lặng, không một tiếng thoi, tiếng máy. Đi vào sâu các ngõ hẻm vẫn không có bất cứ hoạt động hay âm thanh nào của nghề dệt. Một số người dân trong làng cho biết: Sản xuất ra không bán được nên người dân bỏ dệt làm nghề khác rồi. Hầu hết các xưởng dệt đều được chủ nhà ngăn vách chuyển sang cho thuê trọ, máy móc thì bán thanh lý, còn cái nào chưa bán được cũng phủ bạt xếp xó…

Đến xưởng dệt của gia đình chị Nguyễn Thị Thanh Mây, cơ sở dệt cuối cùng ở Đình Cả, ngay anh Tú cũng giật mình vì thấy xưởng dệt đã thành một dãy nhà trọ 4 phòng cửa đóng im ỉm. Chị Mây tâm sự: “Năm ngoái, cả làng chỉ còn mình tôi làm nghề với 4 máy dệt hoạt động đều đặn vì vẫn có mối xuất khẩu sang Lào và Thái Lan nhưng sau dịp Tết Nguyên đán vừa rồi, bên đó không nhập nữa nên đành phải nghỉ. Nhà xưởng thì ngăn vách cho công nhân thuê trọ để có thêm thu nhập, còn 4 máy dệt thì tháo rời ra xếp trên góc tầng thượng chờ khi nào tìm được đầu ra thì hoạt động trở lại.

Bây giờ, tìm cả làng may ra còn nhà Hoa - Vấn là chưa tháo máy vì thỉnh thoảng thấy dệt ít khăn… Còn nhớ, những năm 2004-2006, làng nghề phát triển sôi động với hơn 100 khung dệt. Ở Đình Cả lúc đó, đi đến đâu cũng thấy rộn ràng tiếng thoi đưa lách cách và tiếng máy dệt chạy ầm ầm cả ngày lẫn đêm. Nhưng bởi không tìm được đầu ra nên người dân làm nghề thưa thớt, chậm dần. Năm 2007-2008, cả làng chỉ còn gần 30 khung dệt đến năm 2010 còn khoảng 5-10 gia đình sản xuất và từ 2011 đến nay thì lặng hẳn.

Bỏ nghề dệt, người dân Đình Cả làm gì? Chị Mây thật thà: Đình Cả bây giờ đất chật người đông, từ ngày có khu công nghiệp, nhà nào thừa một chút đất là xây nhà trọ cho công nhân thuê. Ai còn trẻ xin đi làm công nhân, trung tuổi như chúng tôi thì xin vào nấu ăn, tạp vụ trong các khu công nghiệp, người thì buôn bán, kinh doanh dich vu seo vụ hay đi phu hồ… Nói chung là có nhiều việc khác để làm mà lại không vất vả bằng nghề dệt, thu nhập cũng chẳng kém là bao. Cho nên, phải bỏ nghề dệt cũng chẳng mấy ai tiếc!

Tiếp tục đến một con ngõ khác của làng Đình Cả, chúng tôi mong gặp được những người già để hiểu thêm về suy nghĩ của những thế hệ đã lớn lên bằng nghề dệt mà nay lại chứng kiến cảnh lụi tàn. Bà Nguyễn Thị Tân, 73 tuổi và hai cụ già trong xóm đang ngồi chơi tam cúc. Bà Tân giãi bày: “Ngày xưa, về Đình Cả sẽ không thấy cảnh người dân nhàn rỗi như chúng tôi thế này. Từ người già đến trẻ nhỏ đều có việc hết, tuổi nào có việc cho tuổi ấy cũng chẳng kể ngày mưa hay nắng. Với khung cửi con cò, chúng tôi đã dệt đủ loại lụa là, gấm, vóc, đoạn, lương, sa, the… Nghề dệt tuy vất vả nhưng làm rồi ham lắm”.

Cụ Chu Thị Chung, 82 tuổi kể thêm: “Thời đó, hễ là con gái, con dâu Đình Cả thì ai cũng biết dệt. Nhằm những ngày chợ phiên, chị em trong làng còn bảo nhau dệt thâu đêm để có thêm lụa bán. Các con gái, con dâu của chúng tôi bây giờ cũng vẫn biết dệt nhưng ở vào thời buổi kinh tế thị trường, vải vóc, lụa là nhiều vô số kể nên nghề dệt thành lạc hậu, không phát triển được cũng phải. Tiếc thì có tiếc nhưng không phù hợp với cuộc sống thì phải bỏ chứ níu giữ làm gì!

Vậy là không riêng chị Mây mà cả bà Tân hay cụ Chung đều cho rằng mất nghề dệt là một lẽ đương nhiên trong thời buổi hiện nay. Còn cán bộ văn hóa xã Nội Duệ cũng khẳng định: Đến thời điểm hiện tại, chính quyền địa phương chưa có bất cứ kế hoạch hay giải pháp nào để phục hồi nghề dệt của quê hương.

Mặc dù chưa được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia nhưng việc UBND tỉnh quyết định chọn nghề dệt làng Đình Cả trong số rất nhiều làng nghề thủ công truyền thống khác trên địa bàn tỉnh để đề nghị Cục Di sản văn hóa xem xét đã cho thấy những giá trị tiêu biểu của nghề dệt Đình Cả là một phần bản sắc của cộng đồng, phản ánh sự đa dạng văn hóa cũng như sức sáng tạo của người dân vùng đất Bắc Ninh - Kinh Bắc. Vậy mà, trước nguy cơ tiêu vong nghề dệt ở Đình Cả lại chẳng có mấy ai quan tâm. Không lẽ một di sản văn hóa được truyền giữ qua hàng trăm thế hệ đến giờ lại chỉ có thể  được như vậy thôi sao?!