Mua vui cũng được một vài trống canh

Từ Hàng Châu về Thượng Hải (Trung Quốc), Cường-Anh chàng thuyết minh, người Phúc Kiến kể khá nhiều chuyện về Hàng Châu. Cường nói Tiếng Việt rất tốt và hiểu nhiều về lịch sử, văn hóa Việt. Cường chỉ cho chúng tôi con sông Tiền Đường, nơi mà Vương Thúy Kiều đã trẫm mình tự vẫn. Con sông này tên cổ là Chiết Giang, chảy từ tỉnh An Huy ra cửa vịnh Hàng Châu đổ ra Biển Đông.

Sẽ chẳng có gì để kể, nếu như Cường không đọc bốn câu thơ cuối của Truyện Kiều (Từ câu 3251-3254): Thiện căn ở tại lòng ta/Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài/Lời quê chắp nhặt dông dài/Mua vui cũng được một vài trống canh.

Cường hỏi: Trên xe chúng ta những ai đã đọc Truyện Kiều? Hầu hết những người có độ tuổi từ 50 trở lên đều trả lời đã đọc và rất yêu Truyện Kiều còn dưới 50 thì đa phần chỉ biết những đoạn trích trong sách giáo khoa.

Cường nói, rất nhiều người Trung Quốc biết tới Truyện Kiều, đặc biệt những du học sinh Trung Quốc tại Việt Nam, coi Truyện Kiều là tinh hoa văn học, văn hóa Việt. Người Việt đề cao Tâm hơn tài và vô cùng khiêm tốn. Cả một kiệt tác của Đại thi hào Nguyễn Du mà cụ lại khiêm tốn đến mức: Lời quê chắp nhặt dông dài/Mua vui cũng được một vài trống canh.

Tôi hỏi, Tiếng Việt có nhiều âm Hán Việt, theo Cường thì thiện căn trong thơ cụ Nguyễn Du là thế nào? Cường cười và nói: Em cũng chỉ hiểu sơ sơ thế này thôi: Thiện là lành, căn là gốc. Vốn trong mỗi con người đều có cái gốc lành, do vô minh cái tham, cái ác nó mới lớn dần, xã hội mới thành ra đảo điên tranh đoạt. Chính vì vậy ở cuối Truyện Kiều Nguyễn Du mới đề cao giá trị của Tâm (đạo đức). Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài.

Bạn tôi hỏi: Việt Nam và Trung Quốc có nét tương đồng về văn hóa, Cường có thể cho nghe một bài thơ hay câu chuyện gì đó về đức khiêm tốn như hai câu cuối của Truyện Kiều. Cường nghĩ ngợi một lúc và nói: Bài thơ Thung Mạnh Thành của Vương Duy chắc có bác trên xe này biết, nhưng cháu cũng xin đọc. Cường đọc âm Hán sau đó đọc bản dịch: Mạnh thành xây một ngôi nhà/Dấu xưa in lại đôi ba liễu gầy/ Mai sau ai đến nơi này/Đừng buồn vì cảnh trước ngày có ta.

Cả xe vỗ tay tán thưởng câu chuyện thật ý nghĩa về nhân sinh quan của người xưa.

Ông bạn tôi tự dưng lại thở dài, nói nhỏ với tôi: Tôi để cuốn Truyện Kiều ngay trên mặt bàn mà mấy đứa nhỏ nhà tôi không hề mở ra. Hay là cái hay, cái tốt không được lan tỏa phù hợp, hay là kinh tế thị trường, mạng xã hội cuốn đi, cuốn mãi?

Tôi cũng chạnh buồn một lát rồi nhớ ra mấy hôm trước có xem chương trình Mặt trời bé con và nói: Ông không nên tiêu cực thế, hôm vừa rồi có cháu chỉ chín tuổi mà hiểu sử nước nhà vanh vách đấy thôi.

Bạn tôi như kẻ vô hồn trả lời tôi cho qua chuyện: Ừ, thế à.