Bước chuyển mạnh mẽ sang Dân số và Phát triển

Trong những năm gần đây, Bắc Ninh bước vào giai đoạn chuyển dịch cơ cấu dân số sâu sắc. Trước những thách thức của tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh, tốc độ già hóa dân số nhanh và nhu cầu nâng cao chất lượng dân số toàn diện, công tác dân số không còn dừng lại ở kế hoạch hóa gia đình mà đã mở rộng sang một khái niệm bao trùm hơn: Dân số và Phát triển.

Đo thính lực trẻ sơ sinh tại Bệnh viện Sản - Nhi Bắc Ninh.

Theo báo cáo của Sở Y tế, tính đến hết tháng 5-2025, dân số toàn tỉnh đạt hơn 1,36 triệu người, với số trẻ sinh trong 5 tháng đầu năm là 5.501 trẻ, giảm 752 trẻ so cùng kỳ năm trước. Đặc biệt, tỷ số giới tính khi sinh là 124,7 trẻ trai/100 trẻ gái, tuy vẫn cao nhưng đã giảm 2,8 điểm % so cùng kỳ - một nỗ lực đáng ghi nhận trong bối cảnh mất cân bằng giới tính vẫn là bài toán nan giải tại nhiều địa phương. Điểm nổi bật khác là tỷ lệ phụ nữ mang thai tham gia sàng lọc trước sinh đạt 93,5%, tăng 1,8% so cùng kỳ. Tỷ lệ trẻ sơ sinh được sàng lọc sơ sinh cũng đạt gần 89%. Các chỉ số này cho thấy sự chuyển biến rõ nét trong nhận thức của người dân và hiệu quả của công tác truyền thông - giáo dục sức khỏe sinh sản trong cộng đồng. Bên cạnh đó, việc chăm sóc người cao tuổi đã có bước tiến quan trọng: 43,1% người cao tuổi được khám sức khỏe định kỳ ít nhất 1 lần/năm, tăng gần 19% so cùng kỳ 2024. 
Một trong những hoạt động nổi bật của công tác dân số tại Bắc Ninh trong năm 2025 là công tác truyền thông thay đổi nhận thức, hành vi. Hàng loạt hoạt động truyền thông đa tầng, đa phương tiện được triển khai từ cấp tỉnh đến cấp xã, với nội dung tập trung vào các chủ đề cốt lõi như: Phòng chống mất cân bằng giới tính khi sinh, khám sức khỏe tiền hôn nhân, chăm sóc sức khỏe sinh sản, giáo dục kỹ năng sống cho trẻ em và thanh thiếu niên.
Chỉ tính riêng 5 tháng đầu năm 2025, toàn tỉnh đã phát hành hơn 5.800 tin, bài truyền thông qua các kênh báo, đài, mạng xã hội, hệ thống phát thanh cơ sở. Hơn 46.000 lượt người được truyền thông trực tiếp tại cộng đồng, và có tới 9.000 học sinh THPT, THCS được tham gia hoạt động ngoại khóa lồng ghép chủ đề tư vấn sức khỏe tiền hôn nhân. Đây là những con số ấn tượng, cho thấy truyền thông không chỉ là phương tiện phổ biến thông tin mà còn là công cụ định hướng hành vi hiệu quả trong cộng đồng. Đáng chú ý, ngành Y tế cũng tổ chức truyền thông rộng rãi hưởng ứng Ngày Vi chất dinh dưỡng, Ngày Quốc tế trẻ em gái, Ngày Dân số thế giới… với chủ đề và thông điệp truyền thông sâu sắc, phù hợp với từng nhóm đối tượng và thời điểm trong năm.
Dù đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ, công tác dân số tại Bắc Ninh vẫn đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Tỷ số giới tính khi sinh tuy giảm nhưng vẫn ở mức cao so với trung bình quốc gia, cho thấy sự tồn tại âm ỉ của tư tưởng “trọng nam khinh nữ” và lạm dụng khoa học kỹ thuật để lựa chọn giới tính thai nhi. Tư vấn, khám sức khỏe tiền hôn nhân còn hạn chế, mới chỉ đạt hơn 23% tổng số cặp kết hôn. Nhiều thanh niên còn thiếu quan tâm đến khám sức khoẻ trước kết hôn, trong khi các cơ sở y tế chưa đồng đều về điều kiện thực hiện. Cung cấp dịch vụ kế hoạch hóa gia đình chưa đáp ứng được nhu cầu, nhất là tại các khu công nghiệp có dân nhập cư đông. Trong khi đó, tỷ lệ người dân sử dụng các biện pháp tránh thai lâm sàng còn thấp. Hệ thống phần mềm dữ liệu dân số còn trục trặc, cập nhật chưa đồng bộ, gây khó khăn trong thống kê, phân tích và dự báo. Nguồn nhân lực và trang thiết bị ở tuyến huyện, xã chưa đủ mạnh, nhiều cán bộ dân số phải kiêm nhiệm, ảnh hưởng đến chất lượng công việc.
Từ thực tiễn trên, việc đặt ra các giải pháp đồng bộ, lâu dài là điều kiện tiên quyết để Bắc Ninh hiện thực hóa mục tiêu “Chuyển từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển” mà Nghị quyết 21-NQ/TW (khóa XII) đã xác định. Một số hướng đi trọng tâm có thể kể đến nhằm thực hiện hiệu quả các mục tiêu về Dân số và Phát triển như: Tăng cường truyền thông theo chiều sâu bằng việc hướng tới tác động đến hành vi, thái độ của từng nhóm đối tượng. Truyền thông cần ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, mạng xã hội và các nền tảng đa phương tiện, đồng thời phối hợp chặt chẽ với hệ thống trường học, công đoàn khu công nghiệp và các tổ chức đoàn thể. 
Củng cố hệ thống dữ liệu và công nghệ thông tin đến tận tuyến xã để bảo đảm cập nhật dữ liệu kịp thời, chính xác, phục vụ hiệu quả công tác quản lý. Đẩy mạnh khám sàng lọc và chăm sóc sức khỏe tiền hôn nhân, đồng thời tập huấn nâng cao năng lực cho cán bộ y tế và tuyên truyền viên tại cơ sở. Kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh bằng cách tăng cường thanh tra, xử lý vi phạm liên quan đến lựa chọn giới tính thai nhi; thúc đẩy tuyên truyền giá trị bình đẳng giới từ trong gia đình, nhà trường, cộng đồng. Tăng cường sự tham gia của cấp ủy, chính quyền địa phương bằng việc đưa chỉ tiêu dân số vào tiêu chí đánh giá cán bộ, tổ chức đảng. Đây là giải pháp cần thiết để nâng cao vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu. 
Đẩy mạnh xã hội hóa nguồn lực, huy động các doanh nghiệp, tổ chức xã hội tham gia tài trợ, tổ chức các hoạt động truyền thông, cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản, góp phần giảm áp lực ngân sách nhà nước…