Nghệ sĩ Quý Thăng người mang quan họ đến đất phương Nam

Dân ca quan họ Bắc Ninh là tài sản tinh thần vô giá được đúc rút từ đời sống, sinh hoạt, sản xuất của tổ tiên người Kinh Bắc được lớp lớp con cháu của vùng đất này giữ gìn, tiếp nối. 

Để Dân ca Quan họ đến được với phương Nam xa xôi, nơi vốn dĩ nổi tiếng với dòng nghệ thuật đờn ca tài tử thì thật quả không dễ dàng. Bằng tình yêu cháy bỏng với Quan họ cùng sự quyết tâm, nỗ lực của mình, nghệ sĩ Quý Thăng đưa Dân ca Quan họ vào thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh lân cận cách đây 21 năm thông qua việc thành lập Câu lạc bộ Quan họ Mười Nhớ. 
Nghệ sĩ Quý Thăng sinh ra ở Hà Nội nhưng quê gốc ở huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Vùng quê gắn liền với thành Luy Lâu, tranh dân gian Đông Hồ, chùa Dâu, đền Kinh Dương Vương… là nơi có truyền thống văn hóa bậc nhất vùng Kinh Bắc. Không những thế, Quý Thăng (tên thật là Nguyễn Đăng Thăng) lại được sinh ra trong dòng họ Nguyễn Đăng danh giá, nơi sản sinh nhiều bậc danh sĩ, đại thần nổi tiếng uyên bác, khí tiết hơn người, tiêu biểu trong số đó có thể kể đến Trạng nguyên Nguyễn Đăng Đạo. 
Có lẽ vì “ngụp lặn” trong “bầu sữa mẹ” quê hương và dòng họ truyền thống như vậy đã sớm hun đúc và làm nên một Quý Thăng mê đắm với văn hóa dân tộc nói chung và dân ca quan họ nói riêng. 
Trong kháng chiến chống Mỹ, vốn sẵn năng khiếu ca hát ông được chọn vào Đoàn Ca múa kịch Hà Bắc (cũ) rồi đi biểu diễn Quan họ phục vụ bộ đội và nhân dân ở nhiều địa phương miền Bắc. Năm 1984, Quý Thăng thi vào chuyên ngành Thanh nhạc dân tộc, Viện Nghiên cứu âm nhạc Việt Nam (nay là Viện Âm nhạc) và nghe lời khuyên của nhạc sĩ Lưu Hữu Phước để chuyển vào học ở Phân viện 2 tại TP. Hồ Chí Minh. Cũng bắt đầu từ đây, hành trình rong ruổi đem Quan họ truyền bá vào phương Nam được Quý Thăng hết sức chú tâm, bởi ông tin rằng Dân ca Quan họ đẹp và giàu bản sắc văn hóa dân tộc như vậy phải được truyền bá rộng rãi trên khắp mọi miền Tổ quốc.

Nghệ sĩ Quý Thăng (trái) nhận Bằng khen của Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh vì có nhiều thành tích trong công tác bảo tồn, truyền bá Dân ca Quan họ Bắc Ninh tại các tỉnh phía Nam trong Lễ kỷ niệm 20 năm CLB Quan họ Mười Nhớ.

Nghệ sĩ Quý Thăng bồi hồi nhớ về năm tháng đã qua: “Sau khi tốt nghiệp, tôi bắt đầu đi hát Quan họ trong các chương trình ca múa nhạc tạp kỹ (ca nhạc đường phố) của thành phố - nơi biểu diễn cùng lúc nhiều loại hình như: ảo thuật, xiếc, cải lương, nhạc trẻ, múa… Và tất nhiên khi ấy tôi xác định đi hát không phải vì kiếm tiền mà để người ta… biết đến mình. Rồi có những lần được mời đến biểu diễn, tôi cảm thấy hụt hẫng khi họ nhắc: “Hát một bài thôi nhé”!. Lúc ấy, tôi đau xót khi nghĩ rằng: “Quan họ đẹp như một bông hoa mà bị đem ra giày vò giữa chợ”. 
Ông nhớ, trong một lần đi diễn, khi đang chờ tiết mục của mình thì thấy khán giả không mặn mà, thiết tha với màn biểu diễn nghệ thuật dân gian. Lúc ấy, ông cũng rất e ngại rằng liệu mình có bị khán giả đối xử như vậy không? Thế nhưng, khi đoàn biểu diễn của ông vừa mới bước ra với áo the, khăn đóng, với áo mớ ba, mớ bảy, khán giả liền hào hứng vỗ tay. 
Tuy nhiên, có điều mặc dù biểu diễn để “nịnh” khán giả nhưng ông vẫn có những nguyên tắc nghề nghiệp của riêng mình. Nhiều người góp ý nên thay đổi chiếc khăn mỏ quạ của liền chị để trẻ trung hơn nhưng ông không đồng ý. Bởi, ông cho rằng người nghệ sĩ Quan họ không những phải chỉn chu ở giọng hát mà còn phải mặc đúng trang phục truyền thống. Cũng không ít lần, trong chương trình biểu diễn có sử dụng đàn organ, ông đều từ chối hát. Nếu có hát, ông phải mời thêm nghệ sĩ đàn bầu của Đoàn Ca múa Bông Sen đi cùng. Tất nhiên khi ấy thu nhập sẽ bị giảm đi nhưng ông vẫn luôn quan niệm: “Thà ăn ít đi một tý chứ nhất quyết phải giữ được tiếng của mình”.
Trong suốt 10 năm dài đằng đẵng, Quý Thăng rong ruổi đem Quan họ đi biểu diễn hết ở đường phố đến hội trường của các cơ quan, ban ngành, đoàn thể. Thế rồi nhận thấy nhu cầu người học Quan họ càng lớn, ngày 1-5-1998, Quý Thăng quyết định thành lập Câu lạc bộ (CLB) Quan họ Mười Nhớ. Đây cũng là CLB Quan họ đầu tiên trên đất phương Nam.
Thành lập được CLB đã khó nhưng để nó phát triển xứng đáng với sự kỳ vọng của người yêu Quan họ thì càng khó hơn. Quý Thăng siết chặt kỷ cương và đề ra những quy chế rất rõ ràng với các học viên. Đó là đặt mục đích đoàn kết, yêu thương nhau là trên hết. CLB còn rất nền nếp trong giờ giấc sinh hoạt, hoạt động có tổ chức, có Ban Chủ nhiệm và các học viên phải chịu sự phân công của Ban Chủ nhiệm. Trước mỗi buổi học học viên đều nhận được nội dung đã thông báo từ trước. Những bài giảng được thiết kế khoa học, khúc chiết, dễ hiểu luôn thu hút được mỗi học viên. CLB còn xây dựng kế hoạch rất cụ thể bám sát những ngày lễ lớn của đất nước theo từng tháng, từng quý và có định hướng cho từng năm. 
Buổi đầu khi mới thành lập, không những dạy hát mà gia đình ông còn nuôi ăn, ở miễn phí cho những người yêu Quan họ từ đủ mọi lứa tuổi, thành phần xã hội. Học viên nào khó khăn quá, ông sẵn sàng cho quần áo, ô, xà tích. Để giữ gìn nguyên gốc Quan họ, nhiều lần ông lặn lội về quê để tìm áo the, khăn mỏ quạ, học cách têm trầu, vấn khăn và tìm hiểu làn điệu Quan họ cổ. 
Tiếng lành đồn xa, năm 2002, một phóng sự của VTV3 mang tên “Câu Quan họ trên đất phương Nam” dài tới 45 phút đã quảng bá rộng rãi đến công chúng cả nước về một “địa chỉ đỏ” của Dân ca Quan họ. Sau đó, liên tiếp các đài, báo từ Trung ương tới địa phương có những phóng sự phản ánh, giới thiệu về CLB. Đặc biệt, khi CLB đã “ươm” được những giọng hát tốt, họ “tương tác” trở lại với Đài. Đó là việc CLB tham gia cộng tác với một số chương trình của Đài Truyền hình Việt Nam (gần đây nhất là bộ phim “Nhịp đời Kinh Bắc” của đạo diễn Hồng Giang), Đài Tiếng nói Việt Nam (một số bài hát “Lên núi Ba Vì”, “Gửi anh chiến sĩ đảo xa” phát trong chương trình Dân ca và nhạc cổ truyền), Đài Phát thanh- Truyền hình TP. Hồ Chí Minh (gần đây nhất là: “Quê hương trong khúc hát tự hào” và “Hội làng Quan họ phương Nam”), Đài Phát thanh- Truyền hình Bắc Ninh, Đài Phát thanh- Truyền hình Long An (gần đây nhất là “Hội xuân văn hóa du lịch Happyland”)….
Năm 2006, nhận thấy nhu cầu hát Quan họ trong các chương trình nghệ thuật ở khu vực phía Nam ngày càng lớn, Quý Thăng quyết định thành lập Công ty Quan họ Kinh Bắc phương Nam để nhận “đơn đặt hàng” biểu diễn. Thế nhưng, không thể đi diễn mãi với những bài Quan họ cổ, ông chủ “lò ươm” còn đảm nhận đặt lời mới cho phù hợp với yêu cầu của “gia chủ”. Gần đây, CLB biểu diễn trong những sự kiện như: Festival biển Nha Trang (Khánh Hòa), Lễ hội cà phê Buôn Ma Thuột (Đắk Lắk)…
Quý Thăng và Ban Chủ nhiệm CLB vẫn luôn trăn trở về việc phải tái hiện được canh hát Quan họ mỗi năm từ 1 đến 2 lần. Dù chất lượng liền anh, liền chị chưa thực sự tốt nhưng theo ông thì: “Mình cứ làm đi rồi sẽ có kinh nghiệm”. “Theo như truyền thống hát canh của người Kinh Bắc sẽ có 3 chặng (lề lối, giọng vặt, giọng giã bạn). Mỗi nghệ sĩ khi ngồi xuống chiếu hát phải thuộc ít nhất 100 bài còn ở đây, tôi chỉ mong tái hiện được hát canh, tức là mỗi người nghệ sĩ khi ngồi xuống chiếu hát cố gắng thuộc được 10 bài là mừng rồi”, nghệ sĩ Quý Thăng trầm ngâm chia sẻ.
Trong suốt quãng thời gian ấy, có lẽ ngày mà ông xúc động nhất là dịp kỷ niệm 20 năm ngày CLB Mười Nhớ (ngày 1-5-2018). Trước đó ít ngày, đích thân Bí thư Tỉnh ủy Bắc Ninh Nguyễn Nhân Chiến đến động viên, chúc mừng. Đó là sự ghi nhận của lãnh đạo Tỉnh ủy với người con xa quê nhưng một lòng luôn hướng về quê hương, hướng về loại hình âm nhạc truyền thống của tỉnh nhà.
Đó là một lễ kỷ niệm khó quên với thầy và trò của CLB khi họ tổ chức một chương trình với những tiết mục văn nghệ được dàn dựng và biểu diễn công phu, đặc sắc được giới chuyên môn đánh giá cao. Trong đó, phần kịch bản do soạn giả Mai Văn Lạng (Trưởng phòng Dân ca và nhạc cổ truyền Đài Tiếng nói Việt Nam) đảm trách còn Nghệ sĩ Ưu tú Quý Tráng (Nguyên Giám đốc Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh) chịu trách nhiệm dàn dựng, chỉ đạo nghệ thuật. Lễ kỷ niệm sẽ có tiết mục “Ơn người ươm khúc dân ca” do liền anh Đoàn Nghiêm- nguyên Phó Chủ nhiệm CLB đặt lời mới theo điệu “Chia rẽ đôi nơi” của Dân ca Quan họ do tập thể CLB thể hiện. Bài hát đã tóm tắt được hành trình rong ruổi đem câu Quan họ từ quê hương Kinh Bắc đến với mảnh đất phương Nam của nghệ sĩ Quý Thăng. 
Nghệ sĩ Quý Thăng xúc động chia sẻ: “Đây là tâm huyết ấp ủ và cũng là sự kiện đánh dấu chặng đường hai thập niên không chỉ của Mười Nhớ mà là sự nghiệp của tôi trên mảnh đất đầy thương nhớ này. Qua sự kiện này, tôi muốn tri ân đến những người thầy, người bạn và khán, thính giả yêu mến giọng hát Quý Thăng. Tôi muốn cảm ơn thành phố này, bởi từng ngọn gió, giọt nước, hạt gạo nơi đây và đặc biệt hơn là tình cảm của nhân dân đã cưu mang, đùm bọc CLB, gia đình và cá nhân tôi mấy chục năm qua”.
Giờ đây khi đã chuẩn bị bước vào tuổi “thất thập cổ lai hy” nhưng qua những cuộc trò chuyện với nghệ sĩ Quý Thăng tôi vẫn cảm nhận được sự tâm huyết, nhiệt thành, đắm đuối của ông với Dân ca Quan họ. Hy vọng rằng, ông sẽ luôn mạnh khỏe để tiếp tục trên hành trình đầy gian nan, vất vả nhưng cũng rất đỗi vinh quang, tự hào ấy.