Quản trị sân chơi thương mại điện tử

Bài 2: Những lỗ hổng của “sân chơi” thương mại điện tử

Nhiều chiêu trò gian lận thương mại
Là tín đồ mua sắm online nên chị Nguyễn Phương Anh, phường Suối Hoa (thành phố Bắc Ninh) rất cẩn trọng trước khi đặt hàng, thế nhưng chị vẫn không tránh khỏi những lần mua phải hàng lậu, kém chất lượng. Chị Phương Anh kể: “Cách đây vài tháng, tôi có đặt mua một chiếc đồng hồ trên trang bán hàng nổi tiếng của Mỹ với giá hơn 6 triệu đồng. Sau gần 20 ngày chờ đợi, sản phẩm cũng đến tay, nhưng sử dụng chưa đầy tháng liên tục trục trặc. Đem ra tiệm sửa, thợ cho hay đây là hàng Trung Quốc, giá chưa đến 1 triệu đồng/chiếc và máy đã hỏng, không thể sửa, cũng chẳng có phụ tùng thay. Tôi liên hệ rất nhiều lần để đổi trả như đã thỏa thuận nhưng không được”.
Tình trạng “dở khóc, dở cười” khi nhận hàng mua trên mạng như của chị Phương Anh diễn ra khá phổ biến. Nguyên do là lợi thế của hình thức mua sắm này rất hấp dẫn như quảng cáo trực tiếp bằng hình ảnh, âm thanh đã được chỉnh sửa làm cho sản phẩm bắt mắt hơn so với thực tế và người tiêu dùng dễ “cắn câu”. Thực tế này cho thấy TMĐT đang là “mảnh đất màu mỡ” để nhiều đối tượng lợi dụng bán các loại hàng hóa nhập lậu, hàng giả, kém chất lượng với đa dạng chủng loại từ hàng tiêu dùng thiết yếu, lương thực, thực phẩm, thời trang, mỹ phẩm, dược phẩm đến cả hàng cơ khí, máy móc, điện tử…

Cán bộ Chi cục Thuế thành phố Bắc Ninh nắm bắt thực tế tại các hộ có hoạt động kinh doanh TMĐT trên địa bàn.

 Điển hình gần đây nhất là thông qua công tác nắm tình hình trên không gian mạng, Cục Quản lý thị trường (QLTT) Bắc Ninh phối hợp với Phòng An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Công an tỉnh) và lực lượng chức năng kiểm tra 4 cửa hàng giầy trên địa bàn, phát hiện 4.259 đôi giầy nhãn hiệu Nike, Adidas có dấu hiệu giả mạo nhãn hiệu và 512 đôi giầy không có nhãn hiệu. Tại thời điểm kiểm tra chủ các cửa hàng chưa xuất trình được hóa đơn chứng từ chứng minh tính hợp pháp của hàng hóa và website TMĐT của cửa hàng không thông báo với Bộ Công Thương theo quy định. Cục QLTT ra Quyết định tạm giữ toàn bộ số hàng hóa trên để xác minh làm rõ và xử lý theo đúng quy định của pháp luật.
Ông Nguyễn Văn Hoàng, Phó Cục trưởng Cục QLTT cho biết: “Do đặc điểm của bán hàng online nên nhiều đối tượng đã lợi dụng đưa thông tin không chính xác về nguồn gốc, xuất xứ của sản phẩm, về thông tin nhân thân, địa điểm… để bán hàng nhập lậu, hàng giả, hàng kém chất lượng nhằm thu lời bất chính. Mặc dù gặp rất nhiều khó khăn trong việc điều tra, trinh sát, tiếp cận, truy tìm dấu vết, song thời gian qua lực lượng QLTT đã tích cực điều tra, làm rõ và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, tuy nhiên, số lượng chưa nhiều”.

Lung lay niềm tin của người tiêu dùng

Cũng như chị Phương Anh, chị Đặng Thị Thủy, giáo viên trường THPT Lý Thường Kiệt (thành phố Bắc Ninh) thường có thói quen “đi chợ mạng” cho biết: “Không ít lần tôi đặt hàng rồi nhận được những sản phẩm khác hoàn toàn về mẫu mã so với hình ảnh quảng cáo. Mặc dù đã phản hồi với người bán hàng, song việc đổi, trả hàng hóa phức tạp, mất nhiều thời gian. Thậm chí, nhiều trường hợp bên bán hàng chủ ý lừa gạt, không thiện chí giải quyết, xóa ngay tài khoản nên rất ức chế vì tiền mất, hàng không dùng được, tiền mất tật mang…”.
Do tính chất đặc thù của TMĐT như người mua - bán không gặp mặt và chỉ liên lạc trên môi trường mạng, nên nhìn chung việc đánh giá, nhận diện chất lượng hàng hóa đối với người tiêu dùng gặp khá nhiều khó khăn. Chính lợi dụng điều này cùng với những kẽ hở trong công tác quản lý bán hàng trên mạng mà nhiều đối tượng tìm cách lừa gạt người tiêu dùng, gây mất niềm tin đối với TMĐT dù những tiện tích mà phương thức giao dịch này mang lại là rất lớn. Theo Hội Bảo vệ người tiêu dùng thì thời gian qua Hội đã tiếp nhận một số phản ánh, khiếu nại liên quan đến việc mua sắm trực tuyến, điển hình là những phản ánh về việc mua hàng trên mạng không giống với quảng cáo, có sự chênh lệch giá lớn giữa các nhà bán lẻ, có dấu hiệu lừa đảo, công dụng của sản phẩm không được tốt như những nhận xét trên mạng và cả những khó khăn trong việc thanh toán bằng phương thức điện tử...

Cán bộ Cục Quản lý thị trường tỉnh rà soát hàng hóa trên các sàn TMĐT.

Trên thực tế, ngoài tình trạng nhức nhối hiện nay về hàng giả, hàng kém chất lượng, sai công dụng, sai thông tin đăng tải bán hàng trên mạng thì một vấn đề nghiêm trọng khác cũng đang nảy sinh đó là việc nhiều người tiêu dùng bị lừa đảo khi mua hàng trên mạng. Nhiều người đặt mua và chuyển khoản tiền xong mà chờ mãi không thấy món đồ của mình đâu, liên hệ không được mới biết là bị lừa. Thậm chí là hiện tượng lấy cắp thông tin cá nhân để chiếm đoạt tiền trên tài khoản ngân hàng hay đe dọa tống tiền… gây bất an cho xã hội.
Bên cạnh đó, là những hạn chế, bất cập trong quá trình giao dịch mua hàng online như tình trạng giao hàng chậm, không giao hàng hoặc tự hủy đơn hàng do yếu kém trong khâu logistics hay việc xử lý những phát sinh của các đơn vị, cá nhân bán hàng online… Bởi hiện nay ngoài các website bán hàng lớn, các sàn TMĐT có năng lực, pháp lý ràng buộc chịu trách nhiệm thì tồn tại không ít gian hàng do bên thứ ba đăng lên sàn TMĐT hoặc những người bán hàng trên mạng xã hội rất yếu kém trong việc xử lý tình huống, không có ràng buộc chặt chẽ về pháp lý đem lại rủi ro lớn cho người tiêu dùng… Đây chính là những vấn đề gây nên suy nghĩ tiêu cực và dần làm lung lay niềm tin của xã hội đối với TMĐT.

Khó khăn chống thất thu thuế

Chị NTT bán hàng trên mạng hơn 5 năm nay ở thành phố Bắc Ninh kể: “Tôi bán hàng chủ yếu qua Facebook, Zalo với mặt hàng chính là thủy, hải sản và kết hợp thêm một số mặt hàng thời vụ khác. Hiện, doanh thu đạt khoảng 100 triệu đồng/tháng nhưng đến nay chưa phải đóng thuế và tôi cũng không biết có phải đăng ký và nộp thuế hay không …”. Còn chị HL ở phường Đông Ngàn (thành phố Từ Sơn) kinh doanh quần áo trên Facebook thì tiết lộ: “Gần đây, biết thông tin cơ quan Thuế đang rà soát đưa vào quản lý các đối tượng bán hàng qua mạng song nhiều người vẫn tìm cách né tránh để không bị quản lý và thu thuế. Theo đó, họ cố tình không để lộ doanh thu bằng việc nhận tiền mặt; nếu thanh toán chuyển khoản thì đề nghị khách mua không ghi thông tin về mục đích chuyển tiền, không nhắc đến tên hàng hóa. Thậm chí, có thể bảo khách ghi nội dung là “cho”, “tặng” hay “biếu quà”… Ngoài ra, có thể phân bổ số tiền đến nhiều cá nhân khác nhau, tránh dồn toàn bộ vào một tài khoản nhất định sẽ dễ bị truy thu thuế với số tiền lớn. Khi sử dụng hình thức quảng cáo sản phẩm qua livestream, xoá luôn video sau khi kết thúc livestream để tránh bị soi lại…”.
Theo khảo sát của Cục Thuế tỉnh, tại Bắc Ninh hiện nay có nhiều tài khoản bán hàng qua Facebook, Zalo đạt doanh thu hàng tỷ đồng/năm nhưng chưa bị tính thuế. Trong khi đó, theo quy định, các cá nhân có thu nhập từ kinh doanh mà doanh thu từ 100 triệu đồng/năm trở lên phải nộp thuế. Ông Ngô Văn Hiển, Trưởng phòng Quản lý hộ kinh doanh, cá nhân và thu khác (Cục Thuế tỉnh) cho biết: “Theo Luật Quản lý thuế năm 2006 sửa đổi, bổ sung thì tổ chức, cá nhân phát sinh nghĩa vụ thuế khi có hoạt động thương mại không phân biệt theo phương thức truyền thống hay theo phương thức điện tử phải tự kê khai, nộp thuế và tự chịu trách nhiệm về hành vi của mình. Trường hợp không kê khai, nộp thuế theo quy định được coi là hành vi trốn thuế, gian lận thuế. Hành vi này sẽ bị cơ quan Thuế tìm ra dựa trên các “dấu vết” thanh toán, hồ sơ thanh toán, giao dịch. Tuy nhiên, hiện nay việc kiểm soát các tài khoản bán hàng qua mạng rất khó khăn bởi các tổ chức, cá nhân kinh doanh online thường tìm nhiều cách để lách thuế như: Chủ tài khoản Facebook, Zalo không đăng ký kinh doanh; mở tài khoản tại các ngân hàng mà không đăng ký với cơ quan thuế; thu tiền bán hàng bằng tiền mặt thông qua các đơn vị, cá nhân giao nhận hàng hóa và không thực hiện kê khai nộp thuế; thường xuyên thay đổi tên khiến khó nắm bắt các giao dịch...”.  
Từ những câu chuyện trên, có thể thấy TMĐT mang lại nhiều lợi ích nhưng cũng đang đặt ra những thách thức cho các cơ quan quản lý nhà nước và cả người tiêu dùng, đòi hỏi phải có những giải pháp đồng bộ, hiệu quả và quyết liệt nhằm phát huy cao nhất vai trò, vị thế của TMĐT trong thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội đất nước.

Bài 3: Tạo môi trường kinh doanh, tiêu dùng lành mạnh