Quê hương phát tích nhà Lý

Bắc Ninh-Kinh Bắc vùng đất địa linh nhân kiệt, là quê hương phát tích nhà Lý, đã sinh thành ra Lý Thái Tổ bậc Thiên tử có công khai lập nên vương triều Lý và đã có công lao to lớn trong việc định đô Thăng Long.

Vương triều Lý với 9 đời vua trị vì đất nước 215 năm (1010-1225), đã có công khai lập nền văn minh Đại Việt đặt nền móng vững chắc về mọi mặt cho muôn đời con cháu về sau.

Sử sách đã ghi lại công lao to lớn của vua Lý Thái Tổ: Năm 1010 Lý Thái Tổ lên ngôi, ngay sau đấy thấy kinh đô Hoa Lư chật hẹp không thuận lợi về mọi mặt, đã chọn thành Đại La là nơi trung tâm cả nước để lập kinh đô và đặt tên là Thăng Long. Trong “Chiếu dời đô”, Lý Thái Tổ đã khẳng định mưu toan lo việc lớn cho muôn đời con cháu như sau: “… Làm như thế cốt để mưu toan việc lớn, đóng đô ở nơi trung tâm, tính kế cho con cháu muôn đời; trên vâng mệnh trời, dưới theo ý dân… Thành Đại La, đô cũ của Cao Vương ở vào nơi trung tâm của trời đất; được thế rồng cuộn hổ ngồi. Đã đúng ngôi Nam Bắc Tây Đông; lại tiện hướng nhìn sông tựa núi. Địa thế rộng mà bằng; đất đai cao mà thoáng. Dân cư không phải chịu cảnh khốn khổ ngập lụt; muôn vật cũng rất mực phong phú tốt tươi. Xem khắp nước Việt ta, chỉ nơi này là thắng địa. Thật là chốn hội tụ trọng yếu của bốn phương đất nước; cũng là nơi kinh đô bậc nhất của đế vương muôn đời”.

Các sách cổ như: “Việt sử lược”, “Thiền uyển tập anh”, “Đại Việt sử ký toàn thư” đều cho biết quê hương phát tích của các vua Lý ở vùng đất châu Cổ Pháp. Sách “Đại Việt sử ký toàn thư” đã ghi chép khá rõ về lai lịch và cả những truyền thuyết có liên quan đến Lý Công Uẩn như sau: “Thái tổ hoàng đế họ Lý, tên húy là Công Uẩn, người châu Cổ Pháp lộ Bắc Giang, mẹ họ Phạm đi chơi chùa Tiêu Sơn cùng với người thần giao cảm rồi có chửa, sinh vua ngày 12 tháng 2 năm Giáp Tuất niên hiệu Thái Bình năm thứ 5 (974)”

Châu Cổ Pháp vào thời Lý là một vùng đất rộng lớn gồm có nhiều hương (tương đương làng xã), nay được xác định gồm các xã (phường): Đình Bảng, Tân Hồng, Tương Giang là quê hương phát tích nhà Lý. Đây thuộc vùng đất “Tam cổ ngũ phù” được dân gian truyền tụng: “Thứ nhất Cổ Bi, thứ nhì Cổ Loa, thứ ba Cổ Pháp” nổi tiếng trù phú và văn hiến.

Ngay từ thời Đinh-Lê, châu Cổ Pháp đã nổi tiếng là trung tâm kinh tế-văn hóa, đặc biệt là trung tâm Phật giáo với nhiều chùa tháp cổ. Theo sách “Thiên uyển tập anh” thì châu Cổ Pháp là một vùng đất có chùa tháp dày đặc như: chùa Cổ Pháp, chùa Lục Tổ, chùa Minh Châu, chùa Quỳnh Lâm… với nhiều sư tăng nổi tiếng trụ trì như các Thiền sư: Định Không, La Quý An, Thiền Ông, Lý Vạn Hạnh, Lý Khánh Văn.

Các Thiền sư trên không những giỏi Phật Pháp, mà còn là những nhà chính trị, nhà ngoại giao nổi tiếng. Chính Thiền sư Lý Vạn Hạnh là người cha tinh thần, đã có công nuôi dưỡng, giáo dục, phò giúp Lý Công Uẩn lên ngôi vua.

Sách “Đại Nam nhất thống chí” đã ghi chép như sau: “Vào đời vua Lê Ngọa Triều, ở làng Diên Uẩn châu Cổ Pháp có cây gòn nứt ra, người làng ấy nhận rõ chỗ dấu nứt có sấm văn lược rằng: Thụ căn diểu diểu, mộc biểu thanh thanh, hòa đao mộc lạc, thập bát tử thành. Khi ấy, Vạn Hạnh tự đoán ra rằng: Lạc nghĩa là rụng, Ngã là chết; chữ Thành nghĩa là nên; có lẽ họ Lê suy vong, mà họ Lý phát thành”.

Trong châu Cổ Pháp xưa, Đình Bảng là hương Cổ Pháp bao gồm nhiều xóm hợp thành, có sông Tiêu Tương chảy qua, có thế đất “rồng chầu, huyệt đế vương” được truyền tụng là đất phát tích nhà Lý. Tại Đền Đô còn bảo lưu được tấm bia đá có tên “Cổ Pháp điện tạo bi” dựng năm Hoằng Định 5 (1604), do Tiến sĩ Phùng Khắc Khoan soạn có đoạn như sau: “Đất Cổ Pháp là nơi thắng địa nhất Kinh Bắc, thủ sơn phát tích gối đầu của tám con rồng, hình tượng đẹp muôn vẻ, vượng khí tốt, toát lên nơi này rất linh thiêng, cho nên sinh ra tám Vua triều Lý được lâu dài và độc đáo”. Hiện nay ở Đình Bảng còn có đậm đặc những di tích phản ánh về thời Lý như: Đền Đô thờ 8 vị vua nhà Lý. Khu sơn lăng cấm địa là nơi an nghỉ của các vua và thân tộc nhà Lý. Chùa Cổ Pháp (chùa Dận) là nơi bà mẹ Phạm Thị sinh ra Lý Công Uẩn.

Liên quan đến quê hương phát tích nhà Lý còn có địa bàn xã Tân Hồng và Tương Giang. Theo thư tịch cổ thì thôn Dương Lôi là quê bà Phạm Thị thân mẫu của Lý Công Uẩn. Đình Dương Lôi là nơi thờ Tám vị vua nhà Lý còn ngai, bài vị và sắc phong các triều vua phong tặng cho các vua Lý. Xã Tương Giang nơi có núi Tiêu, chùa Tiêu từng là trung tâm phật giáo thời Lý. Sử sách cho biết chùa Tiêu là nơi bà Phạm Thị được thần nhân giao cảm mà có mang sinh ra Lý Công Uẩn và là nơi Thiền sư Lý Vạn Hạnh trụ trì nuôi dạy Lý Công Uẩn thuở ấu thơ. Hiện ở chùa Tiêu còn tấm bia đá có tên “Lý gia linh thạch” kể về lai lịch và công trạng của Lý Công Uẩn, cũng như ngai, bài vị và tượng thờ của Thiền sư Lý Vạn Hạnh, cùng nhiều thư tịch, cổ vật phản ánh về nhà Lý.

Chính vùng đất châu Cổ Pháp địa linh nhân kiệt này đã sinh ra Lý Công Uẩn là bậc thiên tài có công khởi lập nên vương triều Lý và nền văn minh Đại Việt. Dẫu trải ngàn năm, trên quê hương Bắc Ninh, đặc biệt là các làng xã thuộc Đình Bảng, Tân Hồng và Tương Giang còn đó đậm đặc những di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, khẳng định đây là quê hương phát tích nhà Lý.

Đỗ Thị Thủy

Ban quản lý di tích tỉnh