Tác động của HTX công nghiệp-TTCN đến phát triển làng nghề

Những năm qua, kinh tế hợp tác và hợp tác xã (HTX) công nghiệp-TTCN Bắc Ninh phát triển khá mạnh và toàn diện. Nếu như năm 2001 toàn tỉnh chỉ có 154 HTX thì đến hết năm 2006 đã có 208 HTX công nghiệp-TTCN. Loại hình kinh tế này góp phần quan trọng giữ gìn, phát triển các nghề truyền thống, giải quyết lao động địa phương ổn định kinh tế-xã hội. Sau khi triển khai Luật HTX năm 2003, một loạt các tổ hợp tác và HTX nhanh chóng chuyển đổi theo mô hình quản lý mới, tinh gọn bộ máy, nhiều cơ sở mạnh dạn đầu tư thiết bị, công nghệ sản xuất thích ứng cơ chế thị trường vừa tạo ra những sản phẩm có giá trị kinh tế và giá trị văn hoá cao.

Mô hình HTX hiện nay hoạt động trên cơ sở liên kết những người có tư liệu sản xuất, vốn, kinh nghiệm và nhân lực để tạo ra một hay nhiều loại sản phẩm. HTX công nghiệp-TTCN thường gắn với các làng nghề, phố nghề, vùng đất nghề truyền thống, tạo lập nghề mới ở những vùng đô thị hoá, gia công, sản xuất sản phẩm truyền thống của khu vực. Sản phẩm chủ yếu của HTX là hàng thủ công mỹ nghệ thuần khiết hoặc có gắn chi tiết hiện đại, sử dụng vật liệu mới. Xã viên là các nghệ nhân, thợ có tay nghề thủ công cùng tham gia góp vốn sản xuất, đồng thời cung ứng và bao tiêu sản phẩm. Tại Bắc Ninh, một số HTX chuyên đồ gỗ mỹ nghệ, sắt thép, hàng mây, tre đan, giấy… đã bắt đầu tham gia thị trường xuất khẩu. Lợi thế của HTX công nghiệp-TTCN là lao động tại chỗ, thu nhập ngày công không cao nhưng ổn định. Nguyên liệu là những sản phẩm của địa phương, dễ kiếm hoặc mua với giá rẻ nên giá thành sản phẩm giảm, tạo được thế mạnh cạnh tranh. Vấn đề quan trọng là tạo mẫu mã sản phẩm phù hợp thị trường trong nước và thế giới. Trên thực tế việc truyền nghề giữa các người thợ trong HTX chủ yếu là kỹ năng làm nghề mà chưa chú trọng nhiều bồi dưỡng kiến thức văn hoá để sáng tạo nhiều sản phẩm độc đáo. Theo ông Nguyễn Tấn Đích, chủ cơ sở Thành Đạt chuyên sản xuất tượng và đồ thờ bằng đồng ở làng nghề gò đúc đồng Đại Bái (Gia Bình) thì để có một người thợ hoàn hảo không những phải đào tạo giỏi tay nghề mà hơn thế họ phải được trang bị một “phông” văn hoá nhất định. Đây là yếu tố quan trọng tạo thương hiệu sản phẩm bởi mỗi tấm hoành phi, câu đối hay lư, đỉnh, tượng thờ thường gắn với những điển cố, tích xưa. Phải có vốn kiến thức người thợ mới dồn tâm huyết lột tả cái hồn cho sản phẩm. Đối với các HTX giấy, sắt thép, dệt thì việc tiếp cận công nghệ hiện đại là điều kiện quyết định cho sự phát triển. HTX giấy Việt Nhật (Phong Khê-Yên Phong) vừa qua đã mạnh dạn đầu tư dây chuyền sản xuất mới công suất hơn 10.000 tấn giấy các loại/năm. Chất lượng sản phẩm được nâng lên, mẫu mã phong phú từng bước thu hút được thị trường tiêu thụ, đưa mức thu nhập cho xã viên, người lao động từ 1,2-1,5 triệu đồng/người/tháng. Ông Ngô Thế Tâm, Phó chủ tịch Thường trực Liên minh các HTX tỉnh trăn trở: “Trình độ đội ngũ cán bộ HTX hiện nay là điều đáng lo ngại. Số người có trình độ đại học chỉ khoảng 2%, trung cấp 15%. Nhằm nâng cao kiến thức quản lý, nhiều năm nay, Liên minh đã tổ chức hàng chục lớp tập huấn, những tháng đầu năm 2007 cũng mở 2 lớp. Dự kiến đến cuối năm thêm 6-8 lớp nữa.”Bắc Ninh là vùng đất trăm nghề, trong hơn 60 làng nghề thì có đến 53 làng nghề truyền thống. Đây là điều kiện thuận lợi để phát triển các HTX công nghiệp-TTCN. Nhiều HTX mới được thành lập từ chương trình khuyến công nhân cấy nghề mới như ở xã Hoài Thượng (Thuận Thành) tận dụng nguyên liệu là thân bèo tây, bẹ ngô, đay… làm ra nhiều sản phẩm thủ công như thảm trải sàn, đệm ghế, đĩa đựng hoa quả, thùng đựng rác. Tại xã An Bình làm hàng nứa ghép sơn dầu xuất khẩu cũng đang tạo được uy tín với các công ty bao tiêu sản phẩm. Một đặc điểm của Bắc Ninh là làng nghề trong làng lúa, mỗi gia đình là một tổ hợp tác, người thợ vẫn canh tác nông nghiệp và làm nghề truyền thống như gốm Phù Lãng, gỗ Đồng Kỵ, sắt Đa Hội, giấy Dương ổ, mây tre đan Xuân Lai… Nhiều nơi đang có xu hướng trở thành làng nghề du lịch, giới thiệu, mua bán sản phẩm, nhận đào tạo nghề. Tuy nhiên để các tổ hợp tác, HTX công nghiệp-TTCN tiếp tục phát triển các ngành chức năng nên xây dựng kế hoạch đẩy mạnh xuất khẩu các mặt hàng thủ công mỹ nghệ. Tiếp sức cho HTX như tạo mặt bằng sản xuất, vay vốn, công nghệ, chú trọng đào tạo trình độ quản lý bởi từ mô hình HTX chuyển sang loại hình công ty, doanh nghiệp có thể là xu hướng phát triển trong những năm tới. Trước mắt có chiến lược nhân cấy nghề mới đồng đều các địa phương, gắn với giữ nghề, tổ chức đầu ra, tạo nguồn nguyên liệu. Đào tạo đội ngũ hạt nhân truyền nghề là các thợ giỏi, nghệ nhân, ứng dụng công nghệ tin học vào sáng tạo mẫu mã sản phẩm kết hợp giữa yếu tố văn hoá truyền thống và cách tân hiện đại phù hợp người tiêu dùng và thị trường xuất khẩu.Kinh tế hợp tác và HTX  ở các làng nghề đang đóng góp tích cực vào sự nghiệp phát triển nông thôn mới, đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH nông nghiệp nông thôn. Đồng thời cũng là nơi bảo tồn, phát huy truyền thống văn hoá dân tộc là những tinh hoa nghệ thuật vật thể và phi vật thể. Từ chủ trương của Đảng, sự hỗ trợ của nhà nước, loại hình kinh tế này sẽ ngày càng phát triển mạnh mẽ, toàn diện hơn góp phần xây dựng đất nước giàu mạnh.