Tận dụng cơ hội dân số “vàng” để phát triển nhanh và bền vững

Thành công của chính sách dân số kế hoạch hóa gia đình trong thời gian qua đã hạn chế được bùng nổ dân số; hình thành cơ cấu dân số “vàng”; chất lượng dân số được nâng lên và qua đó tác động tích cực đến sự phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ tài nguyên, môi trường của đất nước.

Điều tra viên phỏng vấn người dân trong ngày đầu ra quân tại phường Trang Hạ (thị xã Từ Sơn). Ảnh: Thanh Ngân

Tuy nhiên, thành tựu lớn cũng sinh ra những thách thức mới, đó là mức sinh rất khác biệt giữa các vùng, các tỉnh, thành phố; mất cân bằng giới tính ở trẻ em mới sinh đã ở mức khá nghiêm trọng; di dân diễn ra mạnh mẽ và Việt Nam nói chung, Bắc Ninh nói riêng đang ở ngưỡng bước vào giai đoạn già hóa dân số. Vì thế, Tổng điều tra Dân số và nhà ở năm nay sẽ cung cấp cho các cấp uỷ đảng, chính quyền nhiều số liệu quan trọng về thực trạng dân số và nhà ở của cả nước, từng tỉnh và từng địa phương huyện, xã để hoạch định chính sách ở trung ương và địa phương trong phát triển kinh tế - xã hội. Đặc biệt, số liệu dân số lần này sẽ giúp cho các nhà quản lý khẩn trương tận dụng cơ hội dân số “vàng” quý hiếm này để phát triển nhanh và bền vững đất nước và từng địa phương.
Theo số liệu Tổng cục Thống kê thông báo, dân số trung bình tỉnh Bắc Ninh năm 2018, ước có khoảng 1.247.454 người, như vậy tỉnh Bắc Ninh có dân số đông thứ 30 cả nước với mật độ dân số đứng thứ 3 trong 63 tỉnh, thành phố (chỉ sau thành phố Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh), tỷ lệ tăng dân số trung bình của tỉnh Bắc Ninh sau 9 năm là 1,9%, cao hơn vùng đồng bằng sông Hồng đến 0,43% và cao hơn so với bình quân chung cả nước đến gần 0,41%, nguyên nhân chủ yếu do tăng cơ học; tỷ lệ dân số từ 65 tuổi trở lên của Bắc Ninh là 7,9% cao hơn bình quân trung cả nước 0,8%, tuổi thọ trung bình của tỉnh là 74,3 tuổi, cao hơn bình quân cả nước 0,8 tuổi, cho thấy tỉnh Bắc Ninh cũng chuyển nhanh sang thời kỳ già hoá dân số. Số người sống ở thành thị có 353.566 người, chiếm 28,34% và sống ở khu vực nông thôn có 893.888 người, chiếm 71,66%. Dân số nam là 606.231 người, chiếm 48,6% và dân số nữ 641.223 người, chiếm 51,4% trong tổng dân số. Các số liệu thống kê hàng năm cũng phần nào cho thấy những phát hiện quan trọng như: Mức sinh của tỉnh ta ngày càng giảm và đang vào ngưỡng ở dưới mức sinh thay thế; Việt Nam nói chung và tỉnh Bắc Ninh nói riêng bắt đầu bước vào thời kỳ dân số vàng với lực lượng lao động trẻ đang tăng lên; di dân, đô thị hoá diễn ra khá phổ biến; mất cân bằng giới tính khi sinh ngày càng trở nên rõ rệt, kết quả điều tra dân số giữa kỳ cho thấy tỷ số giới tính trẻ em mới sinh của Bắc Ninh là 115 nam/100 nữ, trong khi cả nước là 112 nam/100 nữ. Số liệu thống kê cũng chỉ ra sự khác biệt giữa các huyện trong tỉnh về các chỉ tiêu nhân khẩu học, chỉ tiêu kinh tế - xã hội và mức độ khác nhau trong việc đạt được các Mục tiêu Thiên niên kỷ.
Tuy nhiên, các số liệu thống kê hàng năm chỉ là điều tra chọn mẫu nên các số liệu sai số sẽ khá cao. Đặc biệt, sau 10 năm tiến hành Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2009, tình hình kinh tế - xã hội của đất nước nói chung và tỉnh Bắc Ninh nói riêng đã có nhiều đổi thay, bức tranh dân số và nhà ở cũng có những biến động trên nhiều lĩnh vực, cả chiều rộng lẫn bề sâu. Vì thế, để có được nguồn số liệu quý giá và kịp thời phục vụ việc điều hành của Đảng và Nhà nước, ngày 26 tháng 6 năm 2018, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 772/QĐ-TTg về tổ chức Tổng điều tra (TĐT) dân số và nhà ở năm 2019 vào thời điểm 0h ngày 1-4-2019, các số liệu Tổng điều tra thu thập được tới đây, sẽ là các bằng chứng giúp Chính phủ xây dựng những chính sách và chương trình phù hợp nhằm tận dụng những cơ hội, cũng như giải quyết các thách thức đặt ra để thích ứng với những thay đổi về nhân khẩu học ở Việt Nam và thu hẹp dần khoảng cách giữa các vùng, miền và các nhóm dân cư. Ngoài ra, thông tin thu thập được còn làm cơ sở để đánh giá các chương trình quốc gia về dân số và nhà ở, qua đó đánh giá tình hình thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội thời kỳ 2011-2020; xây dựng chính sách lập kế hoạch dân số và nhà ở phục vụ việc lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội thời kỳ 2020-2030; đồng thời giám sát thực hiện các Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ của Liên hợp quốc mà Chính phủ Việt Nam đã cam kết. Bên cạnh đó, thực hiện Tổng điều tra để có được số liệu về quy mô dân số đến cấp thôn sau10 năm Tổng điều tra Dân số và nhà ở năm 2009, làm cơ sở rà soát hiệu chỉnh số liệu dân số hàng năm giai đoạn 2010-2020; bổ sung kho dữ liệu dân số và nhà ở của Tổng cục Thống kê nhằm phục vụ công tác nghiên cứu, phân tích và dự báo quá trình phát triển dân số và nhà ở cho thời kỳ sau Tổng điều tra trên phạm vi cả nước và từng địa phương, phục vụ yêu cầu so sánh quốc tế. Ngoài ra, còn nhằm mục đích cung cấp dàn mẫu cho các cuộc điều tra thống kê đối với hộ dân cư.
Để có được thông tin phục vụ cho công tác tổng hợp, xử lý số liệu điều tra, TĐT dân số và nhà ở năm 2019 sử dụng điều tra toàn bộ kết hợp với điều tra chọn mẫu. Điều tra toàn bộ, điều tra các nội dung: Về dân số gồm các thông tin cá nhân (họ và tên, giới tính, tuổi); mối quan hệ với chủ hộ; dân tộc và tôn giáo; tình hình đi học hiện nay; trình độ học vấn và trình độ nghề, kỹ năng nghề; tình trạng biết đọc và biết viết; tình trạng hôn nhân; tình hình đăng ký khai sinh của trẻ em. Về nhà ở của hộ gồm tình trạng nhà ở hiện tại; quy mô diện tích nhà ở; kết cấu nhà và loại vật liệu xây dựng chính; năm đưa vào sử dụng. Điều tra chọn mẫu, ngoài điều tra các thông tin như trong phiếu điều tra toàn bộ, điều tra chọn mẫu còn điều tra thêm các thông tin sau đây: Thông tin về dân số, tình trạng di cư (nơi thường trú cách đây 5 năm) và lý do di cư; tình trạng khuyết tật; tuổi kết hôn lần đầu; tình trạng lao động việc làm. Thông tin về lịch sử sinh của nữ vị thành niên từ 10 - 14 tuổi và phụ nữ từ 15 - 49 tuổi: Tình hình sinh con, số con đã sinh, số con còn sống và số con đã chết; tháng, năm sinh và số con trai, số con gái của lần sinh gần nhất; hỗ trợ của cán bộ y tế trong lần sinh con gần nhất. Thông tin về người chết, thông tin cá nhân của người chết là thành viên hộ; nguyên nhân chết, chết do thai sản. Thông tin về nhà ở, tình trạng sở hữu nhà ở; loại nhiên liệu (năng lượng) chính để thắp sáng và nấu ăn; nguồn nước chính sử dụng để ăn uống; loại hố xí đang sử dụng; một số tiện nghi sinh hoạt cơ bản của hộ. Đây là lần đầu tiên ngành Thống kê thực hiện điều tra dân số và nhà ở bằng công nghệ thông minh (CAPI) trên cả nước. Theo đó, tỉnh Bắc Ninh sẽ tiến hành điều tra 3.033 địa bàn dân cư (bao gồm cả đặc thù) với 126 xã, phường, thị trấn và trên 408,5 nghìn hộ gia đình. Đây là nhiệm vụ hết sức nặng nề, nên ngay sau khi có hướng dẫn của Trung ương, tỉnh ta đã tiến hành thành lập Ban Chỉ đạo các cấp trong tỉnh và Văn Phòng BCĐ cấp tỉnh và huyện, xây dựng kế hoạch điều tra; kế hoạch tuyên truyền, tổ chức 8 lớp tập huấn bước vẽ sơ đồ và 47 lớp tập huấn lập bảng kê; sau bước vẽ sơ đồ và lập bảng kê hoàn thành lại tiến hành tuyển chọn trên 1.799 điều tra viên, tổ trưởng điều tra, thành lập các Tổ giám sát điều tra; tiến hành mở 01 lớp giảng viên cho cấp huyện; cấp huyện tổ chức 34 lớp tập huấn nghiệp vụ và công nghệ thông tin cho điều tra viên và tổ trưởng cấp xã, các lớp tập huấn đã trang bị đẩy đủ các kỹ năng cơ bản nhất cho điều tra viên khi tiếp xúc với hộ như: Phải nói năng nhẹ nhàng, ăn mặc gọn gàng, giới thiệu rõ mục đích, ý nghĩa của cuộc Tổng điều tra cho chủ hộ hiểu, tuyệt đối không được uống rượu, bia trước khi đi điều tra… BCĐ cũng chuẩn bị đầy đủ hậu cần như cài đặt phần mềm CAPI, in phiếu mẫu, sơ đồ, bảng kê, bút viết cho điều tra viên… nhìn chung do chủ động thực hiện rất sớm nên tất cả các công đoạn đã hoàn tất. Đúng 7h ngày 1-4-2019 tất cả toàn bộ lực lượng từ BCĐ, Văn phòng BCĐ đến giám sát viên, tổ trưởng và điều tra viên đều đồng loạt ra quân.
Theo phương án điều tra, cuộc điều tra sẽ tiến hành trong 25 ngày và sẽ kết thúc chậm nhất đúng vào ngày 25 tháng 4 năm 2019. Vì vậy, ngành Thống kê rất cần sự ủng hộ của các cấp uỷ đảng và chính quyền các cấp từ tỉnh đến địa phương; sự ủng hộ và cộng tác của nhân dân thuộc địa bàn điều tra để thu thập được những thông tin chính xác, đầy đủ, đây là một trong những yếu tố quan trọng nhất nhằm có được nguồn thông tin đầu vào chính xác, giúp cho ngành Thống kê tổng hợp, phân tích dữ liệu cung cấp cho Đảng và Nhà nước các nguồn thông tin quan trọng để xây dựng và hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh nhà ngày càng phồn thịnh và văn minh.