Tìm lại nghĩa của từ “Trân trọng” trong truyện kiều

Ngày nay, từ “trân trọng” chỉ được dùng với nghĩa là: “tỏ ý quý, coi trọng”. Ví dụ: “Xin gửi lời chào trân trọng” (Từ điển Tiếng Việt-Hoàng Phê) hoặc thường dùng khi gặp gỡ: “Xin trân trọng giới thiệu…”. Những nét nghĩa trên lại tỏ ra không phù hợp trong cảnh Thúy Kiều tiễn Kim Trọng về Liêu Dương chịu tang chú:

Ngại ngùng một bước một xa,

Một lời trân trọng châu sa mấy hàng.

(câu 561-562)

Trong Từ điển Truyện Kiều, cả học giả Đào Duy Anh cùng giáo sư Phan Ngọc đều giảng: “Trân trọng: quý trọng. Lời trân trọng là lời nói quý mến, xem trọng”. Cách giải nghĩa này xem ra cũng không phù hợp, vì đôi trai gái này đã phải lòng nhau từ khi “nẻo xa mới tỏ mặt người”. Chàng Kim Trọng thì mới “trộm nghe thơm nức hương lân” đã bộc lộ ngay tình cảm “những là trộm dấu thầm yêu chốc mòng”. Còn Thúy Kiều thì kín đáo hơn một chút “tình trong như đã mặt ngoài còn e”. Song họ đã có hai tuần trăng để thầm nhớ nhau và lại có buổi trao kỷ vật “giở kim thoa với khăn hồng trao tay”, rồi lại một ngày một đêm tâm tình, thề thốt với nhau:

Tiên thề cùng thảo một chương,

Tóc mây một món dao vàng chia đôi.

Vậy đôi trai gái này tuy “chưa chăn gối cũng vợ chồng” (lời khẳng nhận của Kim Trọng), lúc chia tay nhau mà lại được hiểu là Thúy Kiều chỉ nói lời “trân trọng” với ý nghĩa là “tỏ ý quý mến, xem trọng” là chưa bộc lộ đúng tình cảm của người vợ chưa cưới tiễn chồng, lại không hợp cảnh lưu luyến đầm đìa nước mắt “châu sa mấy hàng”.

Do vậy khi đã xác định Truyện Kiều được thi hào Nguyễn Du viết từ cuối thế kỷ XVIII, chúng ta phải tìm hiểu thời kỳ đó từ Hán-Việt “trân trọng” thường được dùng với nét nghĩa nào? Các Từ điển của Trung Quốc như Vương Vân Ngũ Đại từ điển (Tr.221) Hán ngữ từ điển của Lê Cẩm Hy (Tr.744) vẫn còn giảng:

“Trân trọng: Hảo hảo đích bảo trọng, thiện gia bảo trọng chi ý” nghĩa là: “chú ý giữ gìn bảo trọng thân thể khỏe mạnh”. Giáo sư Nguyễn Kim Thản trong Từ điển Hán Việt hiện đại (Tr.1224) giảng:

“Trân trọng: 1) quý mến 2) giữ gìn sức khỏe.

Ví dụ: Lưỡng nhân khẩn khẩn ác thủ, hỗ đạo trân trọng: nghĩa là: Hai người nắm chặt tay, dặn nhau giữ gìn sức khỏe”.

Giáo sư Vương Lộc trong Từ điển từ cổ (Tr.161) cũng giảng: “trân trọng: Bảo trọng. Chú ý giữ gìn sức khỏe”.

Như vậy, trước đây từ “trân trọng” dùng trong lúc chia tay thường được hiểu với nghĩa là: Dặn dò người ra đi chú ý giữ gìn sức khỏe.

Vì vậy trong tác phẩm Nhị Độ Mai khi tả cảnh chia ly cũng có câu:

Dặt dìu sẽ rót chén mồi,

Nghìn câu trân trọng, trăm lời biệt ly.

(Câu 129-130)

Nhưng điều khẳng định quan trọng và thú vị nhất là chính thi hào Nguyễn Du trong Thanh hiên thi tập tại bài Ký Giang Bắc Huyền Hư tử (Gửi Huyền Hư tử ở Giang Bắc) đã có câu:

Trân trọng hảo tự ái,

Thu cao sương lộ đa.

Dịch nghĩa: Xin trân trọng mà giữ mình cho tốt,

Cuối thu sương móc càng nhiều.

Dịch thơ: Tấm thân gìn giữ kẻo mà,

Càng sang thu tiết sương sa càng nhiều.

(Phạm Khắc Khoan-Lê Thước dịch thơ)

Do vậy, từ “trân trọng” trong cảnh Thúy Kiều tiễn Kim Trọng ở câu thơ:

Ngại ngùng một bước một xa,

Một trời trân trọng châu sa mấy hàng.

Không thể mang nét nghĩa hiện đại thường dùng của thế kỷ XX-XXI là “Lời nói ý quý mến xem trọng” mà nên hiểu theo nghĩa của Thi hào dùng từ thế kỷ XVIII là: “Lời Thúy Kiều dặn dò Kim Trọng nên chú ý giữ gìn sức khỏe trên đường về Liêu Dương chịu tang chú”.

Mong nhận được sự luận bàn của các độc giả yêu mến Truyện Kiều.