Tôn tạo và phát huy giá trị di tích Lệ Chi Viên

Quan tâm đầu tư bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích Lệ Chi Viên xứng tầm vóc, công đức danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Trãi.

Nằm ở trung tâm vùng đất Kinh Bắc dày đặc trầm tích văn hóa, lịch sử lâu đời vào bậc nhất của nước ta, Lệ Chi Viên vốn là hành cung được khởi dựng từ thời Lý thuộc Đại Lai, huyện Gia Định, lộ Kinh Bắc (nay thuộc huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh), đến thời vua Trần Minh Tông cho xây dựng lại thành cung Ly Trang. Thời Hậu Lê, cung Ly Trang được tu bổ và xây thêm thành cung Yên Hà.
Với vị trí đặc biệt trọng yếu, Lệ Chi Viên không chỉ là điểm dừng nghỉ của các vua mỗi dịp thị sát vùng Đông Bắc, mà còn có ý nghĩa quân sự quan trọng trong việc chốt giữ, tuần phong đất nước. Đại thần Nguyễn Trãi được vua Lê Thái Tông trọng dụng, giao cai quản vùng Đông Bắc và cung Yên Hà. Khi sinh sống ở đây, Nguyễn Trãi trồng rất nhiều vải nên nơi này được gọi là Lệ Chi Viên (vườn vải).
Sử sách ghi chép: Năm 1442, vua Lê Thái Tông trên đường đi tuần thú ở miền Đông, khi trở về ghé thăm Nguyễn Trãi. Đêm ấy, tại Lệ Chi Viên, nhà vua đột ngột băng hà, thi hài nhà vua được bí mật đưa về kinh đô. Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ bị vu cho tội âm mưu hãm hại vua và chịu bản án kinh hoàng chu di tam tộc vào ngày 16 tháng 8 (âm lịch). Vụ án oan khiên không chỉ là nỗi đau của Nguyễn Trãi, Nguyễn Thị Lộ và gia quyến mà còn là nỗi đau của cả dân tộc, của mọi thời đại khi mà những âm mưu đen tối tranh giành quyền lực, hãm hại trung thần còn tồn tại trong triều đại phong kiến. Năm 1464, khi vua Lê Thánh Tông lên ngôi đã xuống chiếu giải oan cho Nguyễn Trãi. Ngay sau đó, nhân dân lập đền thờ Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ tại Lệ Chi Viên.
Năm 1980 Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc UNESCO đã ghi danh Nguyễn Trãi là “Danh nhân văn hóa thế giới”. Tượng đồng của Nguyễn Trãi được chính quyền và nhân dân bang Quebec - Canada trân trọng đặt tại công viên văn hoá nổi tiếng của bang cùng với nhiều tượng của các danh nhân văn hoá nổi tiếng thế giới. Bà Nguyễn Thị Lộ cũng được chiêu tuyết, trả lại sự trong sạch của một nữ nghi học sỹ phẩm hạnh, tài cao.
Lệ Chi Viên - chứng tích của vụ án oan tày trời đối với danh nhân văn hóa Nguyễn Trãi và nữ nghi học sỹ Nguyễn Thị Lộ khiến hơn 500 năm sau nhà thơ Tố Hữu phải thốt lên: “Tiếng gươm khua, tiếng thơ kêu xé lòng”... Bằng niềm tôn kính và ngưỡng mộ, chính quyền, nhân dân địa phương cùng Hội những người yêu kính Nguyễn Trãi, Nguyễn Thị Lộ đã xây dựng, tôn tạo khu di tích đền Lệ Chi Viên. Mùa thu 2010, Khu di tích Lệ Chi Viên được UBND tỉnh Bắc Ninh xếp hạng Di tích lịch sử văn hoá như thêm một nén tâm nhang của hậu thế kính dâng lên người Anh hùng dân tộc Nguyễn Trãi và thanh danh trong sạch của Nguyễn Thị Lộ - “Tướng công tâm thượng quang Khuê tảo/ Hiền thê thanh danh niên nhật thời”.
Giữa không gian yên bình vùng Nam Đuống, đền Lệ Chi Viên được xem như một bảo tàng sống, chứng nhân lịch sử của một thời kỳ đầy biến động, cũng là nơi lưu giữ những dấu tích, giá trị văn hóa sâu sắc. Di tích gồm các công trình được bố trí hài hòa, kiến trúc kiểu chữ đinh với hồ bán nguyệt, nhà tiền tế, nhà hậu cung... Đặc biệt, áng thiên cổ hùng văn Bình Ngô Đại Cáo của Nguyễn Trãi cũng được tạc trên tấm bình phong bằng đá hoa cương nặng hàng chục tấn, uy nghi giữa lòng Lệ Chi Viên như lời nhắc nhở thế hệ hậu sinh không bao giờ được quên lịch sử hào hùng của đất nước. Khu di tích còn có các công trình kiến trúc tiêu biểu khác như Tam quan, đài Lệ Chi Viên, nhà giải vũ, tượng giọt lệ, tượng Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ, nhà bia…
Trải biến thiên lịch sử, đền Lệ Chi Viên ngày ngày thơm hương khói. Anh linh của người Anh hùng dân tộc - danh nhân văn hoá thế giới Nguyễn Trãi và nữ nghi học sỹ Nguyễn Thị Lộ luôn gần gũi, bao dung với nhân gian thế sự. Khu di tích đã đón hàng vạn lượt khách tham quan. Cấp ủy, chính quyền và nhân dân địa phương luôn quan tâm bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa lịch sử, thực hiện khoanh vùng địa giới bảo vệ, đồng thời tích cực tuyên truyền, quảng bá về giá trị lịch sử, văn hóa.
Năm 2019, tỉnh Bắc Ninh quan tâm phê duyệt Dự án đầu tư xây dựng Bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Di tích Lệ Chi Viên, với quy mô 9,8 ha từ nguồn vốn ngân sách tỉnh, xã hội hóa và các nguồn vốn hợp pháp khác. Tháng 9-2024, tại kỳ họp thứ 21, Hội đồng Nhân dân tỉnh khóa XIX đã thông qua Nghị quyết số 342/NQ-HĐND về việc phê duyệt điều chỉnh chủ trương đầu tư Dự án Bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Di tích Lệ Chi Viên, trong đó điều chỉnh thời gian thực hiện năm 2020-2024, tiếp đến năm 2027 với tổng mức đầu tư sau điều chỉnh là 60 tỷ đồng.
Lệ Chi Viên tồn trữ trong mình nhiều giá trị bí ẩn của lịch sử, văn hóa, chính trị, vì vậy việc quan tâm đầu tư bảo tồn, phát huy giá trị Khu di tích không chỉ là một nén tâm nhang thành kính của hậu thế tri ân tấm lòng trung trinh, nhân nghĩa của danh nhân văn hóa Nguyễn Trãi và học sĩ tài hoa Nguyễn Thị Lộ, mà còn có ý nghĩa giữ gìn giá trị văn hóa lịch sử cho muôn đời con cháu mai sau và đáp ứng nhu cầu văn hóa tín ngưỡng, du lịch tâm linh của nhân dân. Sau khi hoàn thành tu bổ, tôn tạo, Khu di tích Lệ Chi Viên sẽ trở thành một điểm đến ý nghĩa, tỏa sáng cốt cách, khí tiết người Anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới, đồng thời có ý nghĩa kết nối với các di tích dọc bờ sông Đuống như Đền thờ Trạng nguyên khai khoa Thái sư Lê Văn Thịnh, Đền thờ và Lăng Tướng quân Cao Lỗ Vương, chùa Đại Bi để hình thành tuyến du lịch tâm linh thu hút khách thập phương dọc tuyến đê sông Đuống.