Trang phục Quan họ - Nét tinh hoa của người Kinh Bắc

Trong dòng chảy văn hoá xứ Kinh Bắc - Bắc Ninh, sự sang trọng, tao nhã của phục trang Quan họ đã tạo nên nét văn hoá y phục riêng. Không chỉ tôn vinh sự thanh lịch của liền anh, vẻ đẹp duyên dáng của liền chị, trang phục Quan họ còn góp phần làm đẹp thêm những giá trị đặc sắc của dân ca Quan họ – di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại.

Theo những nghệ nhân Quan họ, “Phải là những người sành mặc lắm, mới tạo ra được những bộ trang phục Quan họ truyền thống vừa đẹp về kiểu dáng, vừa nền nã về mầu sắc đến thế”. Với liền anh, trang phục gồm một cặp áo dài, trong là gấm trắng hoặc gấm vàng in hoa văn hình chữ Thọ, ngoài là áo the đen, dưới mặc quần trắng, đầu đội khăn xếp đen, chân đi giầy Gia Định, tay cầm ô Lục Soạn tạo vẻ lịch lãm. Liền chị với áo dài ba lớp lồng vào nhau (gọi là áo mớ ba), lớp trong mầu xanh lá mạ, lớp giữa mầu đỏ hồng hay mầu hoa hiên, mầu cánh sen; áo ngoài là lớp the đen mỏng phủ lên mầu hồng đỏ tạo thành mầu nâu cánh gián. Mầu sắc đặc trưng này mang đậm dấu ấn của liền chị Quan họ mà hiếm thấy phục trang của loại hình nghệ thuật nào có được. Trong ba lớp áo thấp thoáng lộ ra cái cổ yếm đào, hai dải yếm buộc sau gáy, vắt qua vai kết hợp với khăn vấn nhung, khăn đen mỏ quạ đội đầu, chít khéo thành hình búp hoa sen. Thêm một “phụ kiện” không thể thiếu là hai cái thắt lưng thắt khéo tạo hình cánh hoa trước bụng. Liền chị chân đi đôi dép cong, đeo thêm đôi xà tích, vai mang nón ba tầm, tất cả hoà quyện với nhau, cùng liền anh đưa du khách vào “cõi mơ” Quan họ.

Ngày xưa chất liệu tạo nên nét thanh tao của trang phục Quan họ chủ yếu may bằng the, lụa tơ tằm Hà Đông, váy may bằng vải Lĩnh tía hoặc sa tanh đen, khăn vuông mỏ quạ từ vải Láng đen hoặc Chéo go, thắt lưng thường làm bằng lụa hoặc đũi. Ngày nay trang phục Quan họ được cải tiến hoàn thiện hơn cả về thẩm mỹ, chất liệu và kiểu dáng trên cơ sở phát huy tối đa những giá trị truyền thống của bộ trang phục xưa. Chủng loại vải may phong phú, đa dạng và nhiều mầu sắc hơn. Khổ vải rộng nên không phải chắp 4 mảnh như xưa, chỉ còn vạt trước, vạt sau cùng một vạt con bên trong, bỏ đi đường can sống lưng sau và đường can giữa thân trước để chiếc áo mềm mại và thanh thoát hơn. Về mầu sắc áo cải tiến còn hai lớp tạo sự thon thả hơn cho người mặc. Đặc biệt là việc cách điệu sáng tạo cái “lá lật” trước ngực bằng mầu xanh lá mạ tạo cảm giác cho người nhìn vẫn tưởng như áo ba lớp. Cái “lá lật” mầu xanh chính là thay cho chiếc áo xanh bên trong, giữa vẫn là áo mầu đỏ cánh sen, bên ngoài là lớp the đen tạo gam mầu cánh gián - mầu sắc chủ đạo của trang phục Quan họ nữ không thể thay thế. Riêng “lá lật” mầu xanh trước ngực kết hợp mầu đỏ thẫm của cổ yếm tạo điểm nhấn nổi bật trong bộ trang phục của liền chị.

Với sự kết hợp giữa kiểu dáng áo dài truyền thống và áo dài tân thời hiện nay, trang phục của liền chị Quan họ càng toát lên vẻ đẹp gợi cảm của người phụ nữ. Đường may chủ yếu vẫn là khâu tay để chiếc áo được mềm mại. Khéo mặc, khéo chít khăn, liền anh liền chị càng nổi bật hơn trong cái nền nã, lịch lãm đặc trưng của người Quan họ. Chiếc khăn vấn đầu của liền chị quấn đằng trước to, đằng sau nhỏ lại, khi đội lên tạo khuôn mặt trái xoan và khi đội thêm khăn vuông mỏ quạ sẽ tạo hình khuôn mặt búp sen. Với liền anh, khăn xếp có thể xếp 7 hoặc 9 theo luật âm dương, nhất thiết phải là xếp lẻ, chiều cao phù hợp để khi đội, khuôn mặt liền anh trông thanh tú và sang trọng.

Để có một bộ trang phục Quan họ đẹp là cả một dày công nghiên cứu, thiết kế, bảo đảm vừa cách tân hiện đại vừa giữ được nét đẹp truyền thống vốn có. Liền anh liền chị với bộ trang phục giàu tính thẩm mỹ khi biểu diễn đã góp phần làm nên những chương trình, tiết mục nghệ thuật truyền thống đặc sắc, mang đậm sắc thái quê hương Bắc Ninh - Kinh Bắc. Hát Quan họ mà không mặc trang phục Quan họ thì cái hay, cái tinh tuý của Quan họ dường như đã vơi đi một nửa. Cũng vì lẽ đó mà dân ca Quan họ và phục trang Quan họ gắn kết như bóng với hình bởi cái hay của giai điệu, lời ca thiết tha nghĩa tình cùng trang phục duyên dáng, nền nã hồn quê đã tạo nên nét đẹp của văn hóa Quan họ trường tồn với thời gian, với quê hương đất nước.

Bài, ảnh: Duy Cảnh