Trường THPT Hàn Thuyên - Trăm năm tỏa rạng

Những thập niên cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, tỉnh Bắc Ninh thuộc xứ Bắc Kỳ. Do tác động từ chính sách cai trị của người Pháp đã tạo ra những chuyển biến căn bản ở tỉnh Bắc Ninh nói riêng trên các phương diện: chính trị, xã hội, kinh tế, văn hóa, giáo dục…

Trong xu thế chung của cả nước, ở Bắc Ninh nền giáo dục khoa cử Nho học truyền thống từng bước chuyển sang nền giáo dục Tân học. Nguồn tài liệu lưu trữ cho biết, vào những năm đầu thế kỷ XX, nền giáo dục Tân học đã manh nha ở Bắc Ninh, đó là sự xuất hiện của các trường tiểu học Pháp - Việt. Trong hơn 30 đơn vị hành chính cấp tỉnh và tương đương ở Bắc Kỳ đầu thế kỷ XX, Bắc Ninh là một trong những địa phương có hệ thống trường Pháp - Việt hình thành sớm.
Từ năm 1884 đến năm 1917 (trước khi Toàn quyền Đông Dương ban hành Học chính tổng quy), ở tỉnh Bắc Ninh đã hình thành hệ thống trường học (hỗn hợp), bao gồm cả trường Nho học và trường sơ học Pháp - Việt. Từ sau năm 1918, tất cả các trường Nho học (kể cả Quốc Tử giám Huế) đều được xem là trường tư.
Xét tổng quan, người Pháp tổ chức nền giáo dục ở xứ Đông Dương, ở Việt Nam chỉ giành cho một bộ phận rất ít ỏi (so với tổng dân cư lúc bấy giờ) và mục đích là đào tạo viên chức trong bộ máy chính quyền đương thời nhưng rõ ràng, nền giáo dục này cũng đã đào tạo nên một tầng lớp trí thức tài năng, nhiệt huyết và đặc biệt có tinh thần yêu nước, tinh thần cách mạng sâu sắc, là nguồn lực quan trọng để sau năm 1945, khi đất nước giành được độc lập, đội ngũ trí thức chân chính này đã góp phần to lớn trong sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc, xây dựng và bảo vệ đất nước.
Theo nguồn tài liệu lưu trữ bằng tiếng Pháp cho biết: đến năm 1921, tỉnh Bắc Ninh đã có 4 trường tiểu học Kiêm bị Pháp -Việt; 85 trường Sơ học, trong đó có 5 trường do ngân sách Bắc Kỳ hỗ trợ; 76 trường do ngân sách làng xã chi trả. Từ năm 1921 đến năm 1945, số trường Tiểu học Kiêm bị Bắc Ninh tăng từ 4 trường lên 8 trường; Khóa Cao đẳng Tiểu học đầu tiên ở Bắc Ninh được mở vào tháng 9-1928 và đặt trong trường Tiểu học Kiêm bị đặt tại tỉnh lị (nay là trường THPT Hàn Thuyên).
Cho đến năm học 1931-1932, trường có đủ 4 lớp Cao đẳng Tiểu học và như vậy, có thể gọi đây là trường Cao đẳng Tiểu học Bắc Ninh (hay còn gọi là trường Thành Chung). Năm 1932 trường này có 4 học sinh thi đỗ lấy bằng Cao đẳng Tiểu học (còn gọi bằng Thành Chung). Trường Cao đẳng Tiểu học Bắc Ninh là 1 trong 8 cơ sở đào tạo bậc Cao đẳng Tiểu học ở Bắc Kỳ. Trong khi 21 tỉnh ở Bắc Kỳ không có trường Cao đẳng, Bắc Ninh nằm trong số rất ít tỉnh có trường loại này. Đây chính là nền tảng căn bản tạo động lực để từ năm 1946 đến nay, trường Trung học Hàn Thuyên luôn kế thừa và phát huy cao độ truyền thống xây dựng và phát triển nhà trường ngày càng vững mạnh qua các thời kỳ lịch sử.
Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời. Dưới chính thể mới, danh xưng nhiều cơ quan, công sở, trường học… được viết bằng chữ Pháp trước kia đã được Việt hóa. Trường Cao đẳng Tiểu học Pháp - Việt Bắc Ninh (trường Thành Chung) được gọi theo danh xưng thuần Việt là Trường Trung học Bắc Ninh. Ngày 14 tháng 2 năm 1946, Bộ trưởng Bộ Quốc gia Giáo dục Nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa là Vũ Đình Hòe ký Nghị định đổi tên cho 7 trường trung học… trong đó “Trường Trung học Bắc Ninh được đổi tên thành trường Trung học Hàn Thuyên”
Hơn một thế kỷ hình thành và phát triển (từ trường Tiểu học Kiêm bị Pháp - Việt đến trường THPT Hàn Thuyên), đồng hành dân tộc qua từng thời kỳ lịch sử, đội ngũ giáo viên học sinh Nhà trường đã không ngừng phấn đấu vươn lên, trau dồi bản lĩnh trí tuệ, nêu cao tinh thần yêu nước, ý chí cách mạng, vượt qua muôn trùng khó khăn gian khổ, tận trung tận hiếu với đất nước, xây dựng nên một nước Việt Nam giàu đẹp yên bình, thịnh vượng. Các thế hệ hôm nay và mai sau luôn thể hiện tình cảm chân thành, sự tri ân sâu sắc đến các bậc tiền bối, những lão thành cách mạng tiền khởi nghĩa, những anh hùng liệt sĩ (cựu giáo viên, học sinh nhà trường) đã ngã xuống trong các cuộc chiến tranh bảo vệ đất nước. Và còn đây, biết bao gương mặt tiêu biểu, những tập thể, cá nhân xuất sắc đã và đang có những cống hiến to lớn trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước. Họ là những chính khách, nhà văn hóa, nhà khoa học, doanh nhân, nhưng trước hết họ chính là các cựu giáo chức, cựu học sinh Nhà trường… những người đã dành tâm huyết cả đời cho sự nghiệp “trồng người”, sự nghiệp vì dân, vì nước.
Phát huy truyền thống lịch sử hơn 100 năm hình thành và phát triển, tập thể thầy và trò trường THPT Hàn Thuyên đang đồng lòng, chung sức quyết tâm nỗ lực phấn đấu xây dựng, phát triển nhà trường trở thành một trong những điểm sáng tiêu biểu của ngành giáo dục tỉnh Bắc Ninh.  

PGS.TS Nguyễn Đức Nhuệ
Viện Sử học Việt Nam