Bổ sung quy định trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi hàng hoá có khuyết tật gây ra cho người tiêu dùng, chỉ cần có căn cứ chứng minh thiệt hại đó chắc chắn sẽ xảy ra (*)

(Lược trích phát biểu của Phó Trưởng Đoàn ĐBQH tỉnh Bắc Ninh Trần Thị Vân trong phiên thảo luận tại hội trường về dự thảo Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi), chiều 10-11)

Sau khi nghiên cứu dự thảo Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi), tôi xin phát biểu một số ý kiến cụ thể sau:

Về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do sản phẩm hàng hoá có khuyết tật gây ra tại khoản 3 Điều 34 có quy định việc bồi thường thiệt hại được thực hiện theo quy định của pháp luật về dân sự. Dẫn chiếu điều này, tại Điều 585 Bộ luật Dân sự 2015 quy định trách nhiệm bồi thường thiệt hại được áp dụng dựa trên 4 nguyên tắc. Tôi quan tâm đến nguyên tắc trách nhiệm bồi thường khi có thiệt hại thực tế xảy ra.

Như chúng ta đã biết, trong thực tế không phải lúc nào thiệt hại cũng phát sinh ngay sau khi người tiêu dùng sử dụng hàng hoá. Ví dụ: Nước tương có chứa chất 3-MCPD vượt tiêu chuẩn cho phép có khả năng gây nhiễm độc gan. Sữa có chứa melamine sử dụng trong thời gian dài có thể làm hỏng thận và gây ung thư ruột. Những hậu quả và thiệt hại này khoa học hoàn toàn có thể chứng minh được nó ảnh hưởng đến sức khoẻ người tiêu dùng dù ít hay nhiều. Tuy nhiên, hậu quả của nó không phát sinh ngay tại thời điểm người tiêu dùng sử dụng sản phẩm mà phải trải qua một thời gian dài có khi đến vài năm hay vài chục năm sau thì mới bộc phát. Lúc ấy liệu người tiêu dùng có phải chờ đến khi có thiệt hại thực tế xảy ra mới có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại? Và liệu lúc ấy các tổ chức, cá nhân kinh doanh mặt hàng này còn tồn tại trên thị trường hay không để bồi thường cho người tiêu dùng? Vì vậy, tôi đề nghị bổ sung vào Điều 34 của dự thảo Luật quy định về việc áp dụng trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi hàng hoá có khuyết tật gây ra cho người tiêu dùng không chỉ khi có thiệt hại thực tế xảy ra mà ngay cả khi thiệt hại chưa xảy ra trên thực tế, chỉ cần có căn cứ chứng minh thiệt hại đó chắc chắn sẽ xảy ra.

Về miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại do sản phẩm, hàng hoá khuyết tật gây ra tại khoản 1 Điều 35 quy định: “…Khi các tổ chức, cá nhân kinh doanh chứng minh được khuyết tật của sản phẩm, hàng hoá không thể phát hiện được với trình độ khoa học, kỹ thuật tại thời điểm cung cấp cho người tiêu dùng.” Như vậy, doanh nghiệp sẽ không phải bồi thường thiệt hại khi trình độ khoa học kỹ thuật không chứng minh được khuyết tật của hàng hóa tại thời điểm doanh nghiệp cung cấp cho người tiêu dùng. Tôi rất băn khoăn về thời điểm xác định doanh nghiệp không phải bồi thường. Bởi, sau khi sản phẩm đưa vào lưu thông, doanh nghiệp phát hiện hàng hóa của mình sản xuất có nguy cơ gây thiệt hại cho người tiêu dùng thì doanh nghiệp sẽ không phải bồi thường cũng không phải thu hồi sản phẩm đó. Cũng về nội dung này nhưng trong Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa năm 2018 lại quy định thời điểm được tính là đến khi hàng hóa đó gây thiệt hại.

Tôi đồng ý với quy định tại Luật Chất lượng, sản phẩm hàng hóa. Vì vậy tôi đề nghị: khoản 1 Điều 35 được viết lại như sau: “Khi chứng minh được khuyết tật của sản phẩm hàng hoá không thể phát hiện được với trình độ khoa học, kỹ thuật của thế giới tính đến thời điểm hàng hoá gây ra thiệt hại.” Quy định như vậy để doanh nghiệp có trách nhiệm hơn đối với hàng hóa của họ, hạn chế rủi ro cho người tiêu dùng. Đồng thời, đảm bảo sự thống nhất trong các Luật.

Về nghĩa vụ của người tiêu dùng (Điều 16): Trong Điều 15 dự thảo Luật đã quy định 10 quyền của người tiêu dùng. Về nghĩa vụ của người tiêu dùng, tôi nhất trí người tiêu dùng phải có trách nhiệm nếu đưa tin sai sự thật về chất lượng sản phẩm, hàng hoá làm ảnh hưởng tới lợi ích của doanh nghiệp. Thiệt hại này không chỉ tính bằng tiền mà là sự mất uy tín, lòng tin của người tiêu dùng, dẫn đến hậu quả khôn lường.

Tại Khoản 1 (Điều 72) quy định: “Tổ chức xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng có trách nhiệm thông báo công khai bằng hình thức phù hợp về việc khởi kiện và chịu trách nhiệm về thông tin do mình công bố, bảo đảm không ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của tổ chức, cá nhân kinh doanh.” Tôi đề nghị cân nhắc quy định này ở các điểm sau:

Một tin đồn thất thiệt còn ảnh hưởng rất lớn đến doanh nghiệp. Huống chi, một khi thông tin về vụ án dân sự trong đó cá nhân, tổ chức kinh doanh là bị đơn được công bố thì chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến hoạt động của đối tượng này. Việc yêu cầu “không ảnh hưởng đến hoạt động bình thường” là không khả thi. Trên thực tế đã có những vụ việc các tổ chức, cá nhân kinh doanh là bị đơn nhưng sau khi Toà án ra quyết định thắng kiện vẫn bị thiệt hại không nhỏ cả về danh tiếng và lợi ích kinh doanh. Trong trường hợp này, thông tin được công bố trên báo chí, truyền thông chính là yếu tố ảnh hưởng tới quyết định tiêu dùng trên thị trường, gây thiệt hại cho doanh nghiệp. Trong dự thảo Luật hiện không có cơ chế nào để các cá nhân, tổ chức kinh doanh xác định và yêu cầu bồi thường cho những thiệt hại này của họ. Tôi đề nghị cần cân nhắc sửa đổi theo hướng quy định cụ thể hơn về trách nhiệm đưa thông tin về vụ án dân sự liên quan đến bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và bổ sung quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại nếu có vi phạm ảnh hưởng tới hoạt động của cá nhân, tổ chức kinh doanh.