Hợp nhất báo Đảng với Đài phát thanh, truyền hình địa phương - Những vấn đề đặt ra

Bài 1: Tác động của truyền thông đa phương tiện đến xã hội, báo chí và công chúng

Bài 2: Xây dựng mô hình tòa soạn hội tụ ở các cơ quan báo chí địa phương: Cơ hội và thách thức

Sự phát triển mạnh mẽ của báo chí đa phương tiện, báo điện tử, truyền hình kỹ thuật số từ cuối thế kỷ thứ 20 đã mở ra không gian truyền thông rộng lớn, đưa báo chí Việt Nam hội nhập sâu vào dòng chảy thông tin toàn cầu. Bước vào thế kỷ thứ 21, cách mạng công nghiệp 4.0 với sự bùng nổ của công nghệ thông tin internet, mạng xã hội đã làm thay đổi căn bản môi trường truyền thông. Trước yêu cầu đó, nhiều cơ quan báo chí đã nỗ lực chuyển đổi số, tích hợp các công nghệ mới như AI, Big Data và tự động hóa, xây dựng toà soạn đa phương tiện đã trở thành xu thế tất yếu của thời đại. Bước ngoặt này cũng là thách thúc lớn đối với các cơ quan báo chí địa phương hiện nay.

Xây dựng mô hình truyền thông đa phương tiện trong các cơ quan báo chí là yêu cầu  tất yếu hiện nay.

1. Định hướng của Đảng, Nhà nước đối với hoạt động báo chí trong bối cảnh truyền thông đa phương tiện

Ngày 08/11/2018, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1497/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược phát triển thông tin quốc gia đến năm 2025, tầm nhìn 2030. Lần đầu tiên thuật ngữ “tòa soạn hội tụ” được đề cập chính thức trong một văn bản pháp luật quản lý hoạt động báo chí của Chính phủ. Theo lộ trình đề ra tại Quyết định này, đến năm 2025, có 80% cơ quan báo in và báo điện tử phải vận hành theo mô hình tòa soạn hội tụ để phù hợp với sự phát triển của khoa học, công nghệ tiên tiến trên thế giới. Với báo nói và báo hình, đến năm 2030, phát triển hạ tầng truyền dẫn, phát sóng đồng bộ, hiện đại, hiệu quả; thống nhất về tiêu chuẩn và công nghệ, đảm bảo chất lượng phủ sóng, đáp ứng yêu cầu hội tụ về công nghệ và dịch vụ. Quyết định này cũng đã đặt ra hành lang pháp lý đầu tiên cho mô hình tòa soạn hội tụ trong các cơ quan báo chí Việt Nam, thể hiện sự cởi mở và minh bạch của Chính phủ đối với việc đa dạng hóa các kênh truyền tin đến công chúng cũng như nâng cao hiệu quả, hiệu lực của hoạt động báo chí trong bối cảnh chuyển đổi số. 
Quyết định số 362/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025 ngày 03/4/2019 của Thủ tướng Chính phủ với nội dung: Phát triển báo chí phù hợp với xu thế phát triển khoa học công nghệ và thông tin, truyền thông thế giới; sắp xếp hệ thống báo chí gắn với đổi mới mô hình tổ chức, nâng cao hiệu quả lãnh đạo, quản lý báo chí để phát triển phù hợp với xu hướng hội tụ công nghệ đa phương tiện. Quyết định số 749/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” và “Chiến lược chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” đặt ra nhiều mục tiêu cụ thể như: 100% cơ quan báo chí đưa nội dung lên nền tảng số (ưu tiên sử dụng nền tảng trong nước), 90% cơ quan báo chí sử dụng nền tảng phân tích, xử lý dữ liệu tổng hợp tập trung, ứng dụng trí tuệ nhân tạo để tối ưu hóa hoạt động, 100% cơ quan báo chí hoạt động vận hành theo mô hình tòa soạn hội tụ và các mô hình phù hợp với sự phát triển của khoa học, công nghệ tiên tiến trên thế giới, sản xuất nội dung theo các xu hướng báo chí số. Đề án “Phát triển hệ sinh thái báo chí đa phương tiện” gắn với chiến lược chuyển đổi số quốc gia của Chính phủ, với các mục tiêu: Đưa 100% cơ quan báo chí lên nền tảng số, có ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong đề xuất nội dung; tăng khả năng tương tác với độc giả thông qua báo chí dữ liệu. Chính sách ưu tiên hỗ trợ hạ tầng, phần mềm nguồn mở và ưu đãi thuế cho các dự án số hóa báo chí đang dần hình thành, song vẫn cần được thể chế hóa mạnh hơn để báo chí thực sự tận dụng được cơ hội từ công nghệ.

Phóng viên đa phương tiện đáp ứng yêu cầu toà soạn hội tụ.

2. Sự vận động của các cơ quan báo chí địa phương trong quá trình hợp nhất

Những năm gần đây các tòa soạn đang tăng tốc trong công cuộc chuyển đổi số nhằm đổi mới cách thức hoạt động, từ khâu sản xuất, phân phối nội dung, đáp ứng nhiệm vụ chính trị và tạo sức hấp dẫn công chúng, những thay đổi mạnh mẽ về phương thức vận hành, quản lý, quản trị, áp dụng tối đa công nghệ trong quy trình sản xuất và phân phối nội dung, tối ưu hoá sử dụng nguồn lực về con người và cơ sở vật chất của các cơ quan báo chí cùng thực hiện chức năng thông tin, tuyên truyền trên một địa bàn. Đồng thời, khắc phục được tình trạng chồng chéo trong tổ chức và giảm chi phí sản xuất các chương trình, các tác phẩm báo chí trước đây, nâng cao chất lượng các loại hình, sản phẩm báo chí, nhất là các sản phẩm truyền thông hiện đại như: Live, longform, e-magazine; infographic; podcast, livestream, sản xuất video, truyền hình - phát thanh trực tiếp… hướng đến mục tiêu đa phương tiện trong việc tổ chức sản phẩm báo chí nhằm đáp ứng một cách tốt nhất nhu cầu đa dạng, mong muốn nắm bắt nhanh những thông tin chính, quan trọng trong đời sống xã hội của công chúng.
Các cơ quan báo chí địa phương cũng đang triển khai sắp xếp lại hệ thống báo chí địa phương hợp lý và khoa học, tạo điều kiện cho toàn hệ thống thực hiện tốt chức năng là tiếng nói của Đảng, chính quyền; đồng thời là diễn đàn của nhân dân các địa phương. Tiếp tục đổi mới kỹ thuật và công nghệ phát thanh, truyền hình theo hướng hội tụ các công nghệ; áp dụng các phương thức, tiêu chuẩn phù hợp với điều kiện đất nước, đặc điểm của từng địa phương và đón đầu được những bước phát triển của khoa học và công nghệ. Từng bước cân đối, đồng bộ ở các khâu công nghệ, thiết bị, nội dung chương trình, truyền dẫn và phát sóng làm tốt nhiệm vụ cung cấp thông tin, tuyên truyền đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, chủ trương và các hoạt động chỉ đạo, lãnh đạo của cấp ủy, chính quyền địa phương.
Sự phát triển của hệ thống báo chí địa phương giai đoạn hiện nay không thể tách rời quá trình hoàn thiện cơ chế và chính sách, bảo đảm phù hợp với xu thế hội nhập và chuyển đổi số. Do đó, rất cần một hệ thống chính sách đồng bộ, từ quy hoạch tổ chức, cơ chế tài chính, pháp lý nội dung, đào tạo nguồn nhân lực, đến chuyển đổi công nghệ, để báo chí Việt Nam thực sự trở thành lực lượng tiên phong, giữ vững vai trò định hướng dư luận, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng và đồng hành cùng công cuộc phát triển đất nước.

3. Những cơ hội và thách thức khi hợp nhất các cơ quan báo chí địa phương

Việc hợp nhất báo Đảng và đài phát thanh - truyền hình địa phương, xây dựng toà soạn đa phương tiện không chỉ là yêu cầu thực tiễn, mà còn là giải pháp chiến lược phù hợp với tinh thần của Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị trong việc thúc đẩy chuyển đổi số, đổi mới phương thức quản trị, nâng cao hiệu quả tuyên truyền và phục vụ nhân dân. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất đối với báo chí địa phương Việt Nam là hiện nay chưa có một cơ quan báo chí nào đã phát triển mô hình tòa soạn hội tụ đến mức chuyên nghiệp để hệ thống báo chí trong nước trao đổi kinh nghiệm. Ngoài ra, hệ thống báo chí địa phương muốn xây dựng tòa soạn hội tụ theo hướng chuyên nghiệp thì cần phải thực hiện một sự cách tân khá lớn lao: Từ thay đổi lại tư duy làm báo, cấu trúc lại văn phòng tòa soạn, đầu tư trang thiết bị, máy móc đến thay đổi cách đưa tin, đào tạo lại đội ngũ phóng viên… 
Việc thống nhất cơ cấu tổ chức, cơ chế vận hành cũng là khó khăn khi hợp nhất. Báo viết, phát thanh và truyền hình có quy trình sản xuất và kỹ năng nghiệp vụ khác nhau dễ dẫn đến xung đột trong tổ chức sản xuất và phân công lao động. Thực tế sau sáp nhập có đến 2 hoặc 3 địa phương được sáp nhập với nhau, mô hình sau hợp nhất từ 4 đến 6 đầu mối với số lượng cán bộ phóng viên rất lớn đòi hỏi lãnh đạo có năng lực tổng hợp cao, am hiểu nhiều mảng nghiệp vụ. Chế độ tài chính của cơ quan báo in và đài truyền hình cũng phải điều chỉnh cho phù hợp. Phong cách báo chí, văn hoá địa phương thường được thể hiện trên tác phẩm báo chí của mỗi địa phương trước đây, sau hợp nhất phải dung hoà, điều chỉnh, ít nhiều cũng ảnh hưởng đến sức sáng tạo của đội ngũ phóng viên. Ổn định tâm lý, đoàn kết nội bộ sau sắp xếp nhân sự cũng là bài toán nan giải đối với tập thể cơ quan báo chí mới sau sáp nhập. Nếu không làm tốt công tác tư tưởng, rất dễ xảy ra tư tưởng dao động, thậm chí tiêu cực ở một bộ phận cán bộ, phóng viên, thậm chí cả cán bộ lãnh đạo, ảnh hưởng đến công việc. 
Sau hợp nhất các cơ quan báo chí sẽ phải đối mặt với rủi ro, nguy cơ sụt giảm chất lượng thông tin do bị tác động tâm lý của đội ngũ phóng viên sau sắp xếp vị trí việc làm. Tình trạng chưa quen với sản xuất tin bài đa phương tiện cũng là vấn đề cần quan tâm của lực lượng này do yêu cầu cao về chuyển đổi số và làm báo đa phương tiện. Hạ tầng công nghệ thông tin hiện đại, thiếu đội ngũ vận hành hệ thống số chuyên nghiệp cũng là những rào cản khi hợp nhất các cơ quan báo chí địa phương. 
Quá trình hợp nhất cũng đặt ra một số vấn đề pháp lý cần tháo gỡ do hệ thống pháp lý, chính sách chưa đồng bộ, một số quy định liên quan đến cơ chế hoạt động, chế độ, chính sách cho người làm báo ở các loại hình khác nhau còn chưa thống nhất, gây vướng mắc sau hợp nhất. Theo Luật Báo chí năm 2016, mỗi cơ quan báo chí được cấp một giấy phép hoạt động báo chí theo từng loại hình. Khi hợp nhất báo in và đài phát thanh - truyền hình, phải giải quyết việc điều chỉnh giấy phép sao cho cơ quan mới được phép xuất bản báo in, báo điện tử, phát sóng phát thanh và truyền hình. Mặt khác, việc chuyển đổi cơ quan chủ quản (đài phát thanh - truyền hình từ Ủy ban nhân dân tỉnh sang Tỉnh ủy) cũng là vấn đề cần quan tâm. Nhận diện và lường trước những thách thức này giúp các địa phương chủ động kế hoạch chuyển đổi, có biện pháp phù hợp để giảm thiểu tác động tiêu cực và giữ vững hoạt động báo chí trong thời kỳ quá độ.
Bài 3: Đề xuất mô hình tòa soạn hội tụ ở các cơ quan báo chí địa phương sau hợp nhất