Hát đôi Quan họ - Công phu tích lũy và rèn luyện

Những ai quan tâm tìm hiểu Quan họ đều biết, để có được một “cặp đôi Quan họ hoàn hảo” không dễ bởi đòi hỏi hai giọng phải tương hợp bổ sung cho nhau, trong đó luôn có một người hát dẫn, một người hát luồn và hai giọng phải quện thành một. Thực tế đã có những cặp đôi Quan họ hát cùng nhau suốt thời gian dài, nhưng nếu một trong hai người không tham gia nữa do bận việc hoặc đau bệnh thì người còn lại cũng rất khó để tìm được bạn hát mới phù hợp. Cho nên ở vùng Quan họ, câu chuyện “lẻ bạn” không hiếm.
Cặp anh hai Nguyễn Công Dứa - Nguyễn Công Lụt ở làng Quan họ gốc Châm Khê (Phong Khê, thành phố Bắc Ninh) từng nổi tiếng đồng điệu, thành thục ca xướng, cùng nhau du ca hết hội này sang hội khác, “không thua bạn một câu, kém một lối” nhưng khi bạn hát đổ bệnh thì anh hai Dứa không còn thường xuyên ca nữa dù vẫn say mê Quan họ. Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Công Dứa giãi bày: Ông Lụt là bạn hát với tôi suốt cả chục năm. Chúng tôi người dẫn, người luồn, hiểu nhau từng cách bắt hơi, nhả hơi, nảy tiếng, lúc nào câu hát cũng đầy đặn, vừa nảy vừa vang... Sau khi ông ấy đổ bệnh, tuy tôi vẫn chơi Quan họ và tích cực truyền dạy nhưng vì lẻ bạn nên thỉnh thoảng mới ca xướng...
Người trong nghề truyền rằng, để có được một cặp hát nhuần nhuyễn, đạt đến độ rung giọng tinh tế, rền - nền cần phải xây dựng được một tình bạn thân thiết và duy trì luyện tập cùng nhau trong một thời gian dài, công phu tích lũy, rèn luyện. Vừa đòi hỏi năng khiếu, chung một tình yêu, niềm đam mê Quan họ bền bỉ, vừa có ý thức sâu sắc về trách nhiệm gìn giữ, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của quê hương.
Dày dặn vốn liếng, lại có thâm niên nhiều năm truyền dạy, đào tạo các cặp liền anh, liền chị tham gia Hội thi hát Dân ca Quan họ đầu xuân đạt giải cao, Nghệ nhân Nhân dân Tạ Thị Hình ở Bồ Sơn (Võ Cường, thành phố Bắc Ninh) chia sẻ: Nếu để tìm ra và đào tạo được một cặp liền anh, liền chị hát đôi ưng ý thì ít nhất cũng phải mất vài ba năm rèn luyện cùng nhau. Quá trình tìm bạn hát đôi rất công phu, vất vả, có khi chọn qua nhiều người cũng không tìm được người phù hợp. Việc tìm người “đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu” vốn đã khó, còn phải hiểu tính nết của nhau, chơi được cùng nhau và chuyên cần luyện tập thì khi diễn xướng mới đồng điệu, nâng đỡ được cho nhau.
Kết bạn là lối sống chuẩn mực đạo đức của người Quan họ. Ngoài mối quan hệ thân thiết giữa các bọn Quan họ kết bạn với nhau, trong nội bộ từng bọn Quan họ cũng hình thành những cặp chơi hai người. Hàng ngày, các cặp chơi gặp gỡ, giúp đỡ nhau và xem nhau như anh em, chị em ruột thịt, rồi cùng nhau luyện câu, luyện giọng, luyện cách giao tiếp. Có như vậy khi diễn xướng mới bảo đảm “vang, rền, nền, nảy”. Nhiều đôi liền anh, liền chị giữ được tình bạn thủy chung suốt đời, thậm chí còn truyền sang tận đời con, đời cháu. Có thể, thế hệ sau không hát, không chơi Quan họ nhưng họ vẫn đi lại thân thiết và coi nhau như người trong nhà. Chính nhờ những mối quan hệ tương hỗ, lớp trước dìu dắt lớp sau không ngừng tiếp nối như thế mà tình bạn Quan họ bền vững theo năm tháng và Quan họ được truyền giữ, nối dài qua hàng trăm năm.