Hoàng Văn Hòe - nhà yêu nước, nhà thơ

Hoàng Văn Hòe hiệu là Hạc Nhân, sinh năm Mậu Thân niên hiệu Tự Đức thứ nhất (1848) trong một gia đình có truyền thống khoa bảng ở thôn Phù Lưu, phường Đông Ngàn, thị xã Từ Sơn.

Hổ tiếng làng Nho sinh buổi loạn,

Đau lòng đất khách lắng mưa thâu.

Bên sông trời tối, chày khua rộn,

Cây nặng sương đêm quạ rít sầu.

Việc cũ không đành lòng nhớ lại,

Sóc Sơn khoác giáp thét roi câu.

            (“Thu nhật hữu cảm”)

“Việc cũ” ở đây là chỉ sự kiện Thánh Gióng phá giặc Ân khi Người mới 3 tuổi. Địa danh Sóc Sơn được nhắc đến trong câu kết của bài thơ chính là nơi Thánh Gióng cởi bỏ giáp trụ rồi bay về trời. Trong ý nghĩ bay bổng của mình, Hoàng Văn Hòe muốn khoác lên mình tấm giáp trụ của Thánh Gióng để đánh đuổi giặc ngoại xâm, đặng kế tục sự nghiệp cứu nước vẻ vang của tổ tiên.

Nếu bài “Thu nhật hữu cảm” cho chúng ta thấy được tâm trạng day dứt giằng xé giữa ý tưởng tốt đẹp mâu thuẫn với thực lực có hạn của bản thân tác giả thì bài “Lời hô hào đánh giặc”, khí thế xung trận của đoàn quân lại là mạch chủ đạo của bài thơ:

Chuột vẫn còn lẩn núi,

Kình chợt quãy sóng sông.

Mi đỏ chưa bỏ chạy,

Mặt trắng đốt binh nhung.

Vua nước lo hôm sớm,

Kinh xưa khói mịt mùng.

Quân ta mau tiến phát,

Thẳng đến thành Hoàng Long.

                       (Chu Thiên dich vu seo).

Có thể nói, trong mọi hoàn cảnh, Hoàng Văn Hòe lúc nào cũng tỏ ra là người yêu nước chân chính. Khi hành động của nhà vua còn phù hợp với lợi ích dân tộc, ông phò vua không quản hiểm nguy. Khi hành động của triều đình phản lại lợi ích dân tộc, ông sẵn sàng trả lại ấn triều đình để về quê đánh giặc. Hoàng Văn Hòe làm thơ cũng là để ký thác tấm lòng yêu nước và thể hiện tư tưởng chống giặc ngoại xâm của mình.