Hội làng Thượng Đồng

Thượng Đồng còn có tên là làng Lẫm, nay là khu phố Thượng Đồng, phường Vạn An, thành phố Bắc Ninh. Đây là một làng cổ nằm trên một quả đồi thoai thoải, xung quanh là khu vực đồng trũng.

Làng Thượng Đồng có tín ngưỡng thờ bà chúa Lẫm. Bên cạnh đó, dân làng Thượng Đồng còn thờ một vị thần nữa là Cao Sơn Đại thương. Đình làng là trung tâm văn hóa, tín ngưỡng lớn nhất của dân làng. Thượng Đồng suốt từ nhiều thế kỷ nay, đằng sau đình là chùa. Đình, chùa Thượng Đồng là quần thể kiến trúc nghệ thuật được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận từ năm 1994 và trở thành niềm tự hào của người dân nơi đây.
Xưa Thượng Đồng có hai giáp Đông, Đoài, thành viên các giáp và dân làng cư trú trong các xóm: Lẫm, Đá, Giữa, Chùa. Trong một năm làng có hai sự lệ chính là ngày giỗ bà chúa Lẫm vào 10 tháng Giêng và vào đám 14 tháng 8 âm lịch. Ngoài ra, còn có lễ Thượng nguyên vào 15 tháng Giêng, lễ Cầu đinh vào tháng 2 âm lịch.
Theo tục lệ, hằng năm vào ngày 10 tháng Giêng, dân làng tập trung tại đình để làm lễ bái yết bà chúa Lẫm. Hội xuân làng Thượng Đồng được diễn ra trong không khí trang nghiêm, thành kính. Mở đầu là lễ khai quang. Ông đám cầm một cành chanh nhúng vào bát nước gừng, rồi vẩy khắp đình xong, tế lễ được cử hành.
Việc tế lễ ở đây do ban cúng tế đảm nhiệm. Ban cúng tế gồm mười hai ông, tuổi từ 40 đến 49. Đó là những người có đạo đức, thân hình cân đối, gia đình song toàn, không vướng tang ma. Lễ vật là xôi trắng và gà hoặc thủ lợn. Ngoài ra là hoa quả và trầu cau. Nội dung văn tế nhằm ca ngợi công lao vua Bà, mong bà ban phúc lộc cho dân làng.
Sau khi tế lễ xong, lần lượt từ cụ thượng đến trai đinh vào làm lễ vua Bà. Năm nào cũng vậy, phải làm lễ Bà xong mới được đi xa quê làm ăn. Đặc biệt ở đây, dân làng nhất trí gọi Đức Vua Bà là mẹ còn người đẻ ra thì gọi là đẻ hay u. Cũng trong dịp này, dân hai làng Trung Đồng và Hạ Đồng cử người về Thượng Đồng góp giỗ, sau đó làng nào về làng đó mở hội.
Trong ngày hội xuân, dân làng Thượng Đồng được thưởng thức tục hát Quan họ, giữa Quan họ Thượng Đồng và Quan họ Đọ Xá, Quan họ Thượng Đồng và Quan họ Đào Xá. Theo tục lệ, tất cả các công việc đón tiếp, chuẩn bị cho cuộc hát, quà biếu đều do các thành viên bọn Quan họ chuẩn bị chu đáo từ trước đó. Ngày 10 tháng Giêng nhận lời mời Quan họ Thượng Đồng, Quan họ Đào Xá và Đọ Xá đi đến làng Thượng Đồng. Sau khi làm lễ Thành hoàng làng, Quan họ khách được đưa về nhà chứa đón tiếp theo lề lối Quan họ, bạn của bọn nào bọn đó tiếp. Cuộc hát Quan họ kéo dài đến sáng ngày 11 mới giã bạn. Lúc tiễn bạn ra về Quan họ Lẫm còn chuẩn bị quà biếu cho Quan họ bạn.