Nét tươi trong cho làng gốm cổ

Một buổi sáng cuối năm, chuyến xe 45 chỗ đến Phù Lãng (Quế Võ) len lỏi giữa hơi sương mờ ảo, qua con đường nhỏ uốn lượn bên những nếp nhà, mái ngói rêu phong, lướt qua từng bình gốm e ấp xếp hàng dài bên vệ đường làng. Phía xa, dòng sông Cầu như dải lụa mềm hiện lên ôm quanh làng gốm cổ tuổi đời hơn 800 năm. Trong không gian cổ kính, trầm mặc ấy, sự vui vẻ, nô nức của các em học sinh đến tham quan và trải nghiệm tại Trung tâm Bảo tồn văn hoá Việt - Làng nghề truyền thống gốm Phù Lãng mang lại những nét chấm phá tươi trong. Theo anh Nguyễn Đức Thịnh, một nghệ nhân làng nghề cũng là người sáng lập Trung tâm: “Có bọn trẻ đến, làng gốm cổ dường như bớt “cổ” hơn nhiều”.

Vừa xuống xe, những học sinh trường Tiểu học Dĩnh Kế (TP Bắc Giang) ùa ra đầy phấn khích sà đến tìm kiếm bến đỗ đầu tiên với nào là xích đu, sân cỏ nhân tạo, xe lửa như ở những khu vơi chơi thường thấy. Nhưng thoáng qua thôi rồi chúng bị hấp dẫn ngay bởi những bộ bàn xoay, đất nặn đã được bày sẵn trong sảnh đón tiếp. Đó là hoạt động trải nghiệm chính cho một ngày thỏa sức chơi mà học tại Trung tâm Bảo tồn văn hoá Việt. Xung quanh, những bức tranh dân gian Đông Hồ như đám cưới chuột, cưỡi trâu… vốn xa lạ trong thời hiện đại được bài trí bắt mắt, sống động. Trên mỗi lối đi là mái che được xếp từ những chiếc nón lá trắng đầy dụng ý thể hiện từng góc nhỏ đều mang đậm văn hóa truyền thống người Việt.
Đôn đáo chạy qua từng dãy ghế sắp xếp các chỗ ngồi cho các bạn nhỏ, vừa hỗ trợ nghệ nhân trong làng chuẩn bị trình diễn, anh Thịnh tiếp nối câu chuyện với chúng tôi một cách hào hứng. Sinh ra trong một gia đình nghệ thuật, từ nhỏ, nghệ nhân Nguyễn Đức Thịnh đặc biệt yêu thích hội hoạ và điêu khắc với nhiều khát vọng “đổi gió” cho quê hương. Năm 2005, Đức Thịnh là nghệ nhân tiên phong của làng nghề sản xuất tranh gốm khổ lớn, nhiều tác phẩm tranh gốm đặc sắc của anh được công chúng biết đến rộng rãi như “Vinh quy bái tổ”, “Tùng hạc thọ trường”, “Cừu ngư quần tụ” hay các tranh theo chủ đề dân gian, phong cảnh, sinh hoạt của người dân… Anh Thịnh vinh dự là một trong số ít người của làng nghề được Hiệp hội Trung ương làng nghề Việt Nam phong tặng danh hiệu nghệ nhân năm 2014 khi tuổi đời còn rất trẻ. Trong suốt những năm tháng sinh sống và làm nghề, anh nhận ra việc gìn giữ, phát triển làng nghề thông qua thương mại, xây dựng phần nào đã đáp ứng được song Phù Lãng còn có tiềm năng lớn hơn về du lịch văn hoá làng nghề nhưng còn thiếu cơ sở vật chất, chỉ có thể thu hút một vài khách lác đác đến mỗi tuần. Trong những câu chuyện giữa anh và 2 người bạn cùng chung ý tưởng, các anh nảy sinh ý tưởng mở một Trung tâm bảo tồn văn hoá làng nghề vừa để tái hiện không gian làng nghề cổ truyền, vừa để mỗi đoàn khách đến tham quan có thể nghỉ ngơi, lưu trú và dành thời gian tìm hiểu lâu hơn vùng đất văn hoá Phù Lãng.

Nghệ nhân Nguyễn Đức Thịnh chuẩn bị dụng cụ trải nghiệm để đón tiếp các đoàn tham quan.

Nghĩ là làm, anh bắt tay ngay vào việc lên kế hoạch chi tiết xây dựng khu Trung tâm bảo tồn văn hoá Việt - Làng nghề truyền thống gốm Phù Lãng. Với sự ủng hộ của Đại tướng Phạm Văn Trà cùng chính quyền xã Phù Lãng, anh Thịnh được mượn khu đất rộng 6.000 m2 ngay trong làng. Ở đó, các anh đầu tư hơn 6 tỷ đồng để san lấp đất, xây dựng nhiều hạng mục như khu như sân chơi, khu trải nghiệm, nhà ăn có thể tiếp đón 1.500 người. Ngay sau rằm tháng Giêng năm Kỷ Hợi, Trung tâm đã mở cửa đón hàng nghìn lượt học sinh đến tham quan. Tại đây, các em học sinh được trải nghiệm nhiều hoạt động lành mạnh, bổ ích, gắn liền với văn hoá làng nghề cổ như nặn đất, làm tranh, nặn tò he, làm tranh Đông Hồ… Để thêm phần thú vị, các em học sinh sẽ vừa nặn gốm, vừa được xem phần trình diễn làm gốm của các nghệ nhân Phù Lãng và tham gia nhiều trò chơi dân gian như bịt mắt đập niêu, bắt trạch trong chum… Đi kèm với đó là nhiều sản phẩm lưu niệm phong phú của Phù Lãng và các làng nghề khác. Cùng với quy hoạch xây dựng, tổ chức chương trình, anh và những người bạn cũng tích cực hoạt động quảng bá hiện đại trên mạng xã hội, kết nối với các công ty tổ chức tour, tuyến du lịch… Nhờ vậy, đến cuối năm 2019, Trung tâm đã đón hơn 20 nghìn người đến tham quan và trải nghiệm, chủ yếu là học sinh các trường mầm non, tiểu học trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh và các vùng lân cận như Bắc Giang, Hà Nội.
Hồ hởi xen lẫn tự hào khi cầm trên tay một con cua, một con lợn còn vương nét vụng về sau buổi nhào nặn, Nguyễn Ngọc Diệp, học sinh lớp 4E trường Tiểu học Dĩnh Kế nói như reo: “Đây là lần đầu tiên cháu đến khu vui chơi và được tự tay nặn các con vật, sau khi các cô, bác mang đi nung cứng,chúng cháu lại tô màu và được mang sản phẩm về nhà. Ngoài ra, cháu còn được chơi các trò chơi dân gian, xem các nghệ nhân Phù Lãng làm gốm nghệ thuật và các nghệ sĩ ảo thuật. Sau này cháu muốn đến đây lần nữa và chắc chắn nặn đẹp hơn”. Đứng bên cạnh, cô Trịnh Thanh Tâm, tổng phụ trách đội nhà trường bộc bạch: “Khi lựa chọn địa điểm cho các em đến tham quan, nhà trường vô cùng phân vân. Được công ty du lịch giới thiệu, nhận thấy Trung tâm bảo tồn văn hoá Việt - Làng nghề truyền thống gốm Phù Lãng vừa không quá xa, rộng rãi, có cả khu vui chơi ngoài trời và nhất là nhiều hoạt động bổ ích, giúp các em thêm hiểu, thêm yêu văn hoá Việt, nhà trường đã chọn đây làm điểm đến cho hơn 1.000 học sinh. Sau khi đi thăm các xưởng gốm quanh làng, các em sẽ vui chơi, ăn nghỉ luôn tại Trung tâm”.
Theo anh Thịnh, phát triển du lịch làng nghề theo hình thức này không chỉ đem lại lợi nhuận, giúp người dân nâng cao thu nhập mà còn để gìn giữ, bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống của làng gốm Phù Lãng, cũng như tạo ra phương thức giới thiệu sinh động về làng nghề. Tuy nhiên, anh Thịnh nhận ra một vài bất cập. Toàn xã Phù Lãng có khoảng hơn 400 hộ làm nghề gốm, nhưng hoạt động quảng bá giới thiệu sản phẩm còn riêng lẻ. Làng nghề nằm sâu, xa đường quốc lộ nên hệ thống giao thông vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu của các công ty lữ hành lớn do lượng khách đông thường sử dụng xe to di chuyển. Vì vậy, rất cần nhận sự đồng hành của các cấp chính quyền, sự gắn bó kết nối các hộ làm nghề khác để tích cực quảng bá, tổ chức phát triển Trung tâm, phát triển du lịch làng nghề một cách bài bản.
Tiễn các em học sinh lên xe trở về sau một ngày ồn ào, sôi động, người nghệ nhân trẻ trở lại không gian yên ắng cùng niềm vui xen lẫn tâm tư riêng. “Trải qua nhiều thăng trầm, nghề gốm Phù Lãng vẫn được lưu truyền và phát triển với nét thu hút riêng bởi nghệ thuật tạo khối, gam màu mộc mạc, đằm thắm... Vì vậy, với không gian này, chúng tôi sẽ cố gắng chăm chút, sáng tạo thêm trong cách tiếp cận với nhiều nhóm đối tượng du khách. Để không chỉ là nơi lưu giữ những giá trị riêng biệt của dòng gốm cổ, giới thiệu cho thế hệ sau những tinh hoa dân tộc, mà nguyện vọng lớn hơn của chúng tôi là đem màu men đất nung nâu đỏ đặc trưng của Phù Lãng theo chân du khách đi đến mọi miền đất nước”.

Tháng 12-2019