Người cháu danh nhân Nguyễn Cao kể chuyện những ngày trong ngục tối

Đó là ông Nguyễn Xuân Tường, người từng bị giam cầm gần 7 năm trong các nhà lao đế quốc. Trong thời gian ấy, nhờ mưu trí, dũng cảm cùng kiến thức được trang bị ở ngôi trường Hàn Thuyên danh tiếng, từ trong ngục tối, cựu binh Nguyễn Xuân Tường không chỉ hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ người lính cụ Hồ mà còn thai nghén, cho ra đời nhiều tác phẩm văn học có giá trị.

Nhà giáo Đỗ Thành Ý, trưởng ban liên lạc các nhà giáo đi B tỉnh Bắc Ninh thăm đồng đội Nguyễn Xuân Tường tại thị xã Quế Võ dịp kỷ niệm 50 năm thống nhất đất nước (1975-2025).

Ông Nguyễn Xuân Tường sinh năm 1947, người xã Cách Bi, là chắt ngoại danh nhân yêu nước Nguyễn Cao, ông hiện sinh sống ở phường Phố Mới, thị xã Quế Võ. Đời lính của ông khá đặc biệt, tốt nghiệp trường cấp 3 Hàn Thuyên tháng 5-1965, chỉ ít ngày sau đó, theo tiếng gọi quê hương, ông cùng một số bạn đồng học trong đó có Vũ Văn Kim, hiện là Chủ tịch Hội Chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày tỉnh, đã tạm gác giấc mơ giảng đường đại học vào Nam chiến đấu.
Thời học sinh, Nguyễn Xuân Tường rất giỏi toán và say mê văn học. Những năm cấp 3 Hàn Thuyên, ông đã được tiếp cận rồi nằm lòng nhiều tác phẩm kinh điển văn học Xô Viết và thế giới như “Ruồi trâu”, “Chiến tranh và hòa bình”, “Thép đã tôi thế đấy”… Ở trong nước, tiểu thuyết đầu tay của nhà văn Phùng Quán là “Vượt Côn Đảo”, in năm 1954, ông cũng thuộc làu. Đọc sách không chỉ mở mang kiến thức mà còn giúp ông vận dụng đắc lực những ngày tháng trong nhà lao đế quốc.
Nhập ngũ, Nguyễn Xuân Tường được biên chế trong một đơn vị pháo binh, vận chuyển vũ khí vượt Trường Sơn vào Nam chiến đấu. Không thể tả hết nỗi nhọc nhằn của những người lính chỉ non 40 kg, nhưng luôn vác trên vai lượng vũ khí ngang bằng cân nặng cơ thể, vượt đường rừng từ Bắc vào Nam, ròng rã 4 ngày thì được 1 lần nghỉ ngơi tắm giặt. Một chiều tháng 6-1966, khi hành quân đến Tây Nguyên thì đơn vị rơi vào ổ phục kích của địch, Xuân Tường bị bắt.
Ông nhớ lại: “Khi bọn thám báo gọi trực thăng đến áp giải tù binh, một tên lính Mỹ da đen trũi to như hộ pháp nắm thắt lưng tôi. Một tên khác trên trực thăng quặt tay tôi ra phía sau, còng lại, chúng đưa tôi đến một nhà lao ở Đắc Lắk. Cuộc đời quân ngũ của tôi gắn với lao tù trong gần 7 năm”.
Trong xà lim kín mít với điều kiện sinh hoạt cực kỳ khắc nghiệt, nhìn đồng đội bị tra tấn dã man song vẫn giữ vững bản lĩnh bộ đội Cụ Hồ, chấp nhận hy sinh chứ không chịu khai danh tính, đơn vị, Nguyễn Xuân Tường rùng mình mường tượng đến cuộc đấu trí của bản thân trước nanh vuốt bọn cai ngục hiểm ác.
Kiến thức được trang bị từ sách vở những ngày học tập tại trường Hàn Thuyên đã thực sự phát huy tác dụng. Trong phần khai danh tính, Xuân Tường đánh lạc hướng, lấy tên là Nguyễn Nam, bị lạc trong rừng nhiều ngày; phần trình độ văn hóa thì ông thật thà, thậm chí hãnh diện với bằng tú tài trường cấp 3 Hàn Thuyên.
Hỏi cung Xuân Tường là viên thượng sĩ cứng tuổi, hắn đạp bàn, gầm lên: “Mày định xạo tao à, tú tài sao lại chỉ binh nhất? Phạt mày 2 ngày nhịn đói vì vì tội không thành thật hợp tác với quốc gia.”
Rồi như linh tính mách bảo, khoảng 5 tiếng sau, viên cai ngục lại cho gọi Xuân Tường, vẫn giọng kẻ cả: “May cho mày mới bị phạt nhịn ăn một bữa. Nói đi, nếu đúng tú tài, tối sẽ được ăn”!
Đoạn hắn hất hàm gọi tên phụ tá mang ra mấy bài toán cấp 3, yêu cầu Xuân Tường giải. Xuân Tường mỉm cười giải ngược giải xuôi, vừa giải toán vừa hướng dẫn cách giải thế nào cho nhanh và dễ hiểu khiến cả thầy lẫn trò viên cai ngục cứ mắt chữ A, mồm chữ Ô ngưỡng mộ. Tên phụ tá ghé tai viên cai ngục: thưa sếp, thằng này đích thị giáo sư (tức người dạy học). Viên thượng sĩ gỡ chiếc kính, hạ giọng: mày xuống nhà bếp lấy 2 suất ăn bù lại bữa trưa cho nó, khẩn trương!
Về phần danh tính, Xuân Tường khai tên là Nguyễn Nam, bị lạc đơn vị nhiều ngày, cai ngục chưa tin, vặn vẹo đủ kiểu nhưng cũng không khai thác được gì thêm. Nhưng cái hay là chúng không hề đánh đập, tra tấn bởi lời khai của Xuân Tường tuy thiếu thuyết phục nhưng ít nhiều cũng có lý khiến tên tra khảo không lập luận lại được. Xuân Tường tâm niệm, nếu khai thật, đồng đội sẽ bị chúng tiêu diệt nên phải tuyệt đối tránh, kể cả phải hy sinh thân mình cũng quyết không khai báo.
Không khai thác được gì thêm, địch đẩy Xuân Tường đi hết nhà lao này đến nhà lao khác ở Tây Nguyên, rồi vô Sài Gòn. Tháng 7-1967, Nguyễn Xuân Tường là 1 trong những tù binh đầu tiên nhập trại giam Phú Quốc, một mạch đến tháng 3-1973 sau khi Hiệp định Pari được ký kết ngày 27-1-1973, mới được tự do.
Cũng như Côn Đảo, nhà tù Phú Quốc được ví như địa ngục trần gian bởi các đòn tra tấn dã man như thời trung cổ. Nhưng cũng từ đây, những người lính Cụ Hồ đã viết nên những huyền thoại như chuyện dạy học trong tù, làm thơ viết văn (bằng số, ký tự chỉ có họ hiểu) để động viên nhau, thề chết chứ không bao giờ phản bội Tổ quốc… Đáng nói nhất là câu chuyện vượt ngục của tù nhân mà sau này ông Xuân Tường đã viết thành tiểu thuyết ĐẤT GIẤU được dư luận đánh giá cao. ĐẤT GIẤU kể về hành trình đào đất, rồi giấu đất để tạo ra con đường hầm huyền thoại ngay trong vòng kiểm soát của địch, điều khiến thế giới cũng phải ngả mũ thán phục.
Ông Nguyễn Xuân Tường kể, những ngày trong ngục tối, khi không có việc gì làm, ông lại viết văn, làm thơ, viết bằng ký tự chỉ mình ông biết, ông nhớ. Đó là lý do khi ra tù, gần chục cuốn tiểu thuyết và gần một trăm truyện ngắn ra đời. Trong đó tiểu thuyết ĐỢI CHỜ xuất bản năm 2008 được dư luận đánh giá cao, được ông Hữu Thỉnh, Chủ tịch Hội nhà văn Việt Nam dành cho những lời có cánh.
Nhận thấy năng lực cùng tâm huyết, Hội Nhà văn Việt Nam mấy lần ngỏ ý vời ông viết đơn nhập Hội, nhưng ông Nguyễn Xuân Tường khéo léo từ chối, chỉ dám nhận là người viết văn tự do.
Về thứ bậc trong gia đình, ông Nguyễn Xuân Tường gọi danh nhân yêu nước Nguyễn Cao (1837-1887), người Cách Bi, Quế Võ là cụ ngoại. Vốn say nghiệp viết, ông luôn cảm thấy mắc nợ với cụ ngoại bởi những trang viết về cụ tuy khá tày tặn, nhưng ông vẫn cảm thấy chưa xứng với tầm vóc danh nhân xứ Kinh Bắc.
Còn minh mẫn khỏe mạnh ở tuổi 78, hy vọng ông Nguyễn Xuân Tường tiếp tục thai nghén và cho ra đời nhiều tác phẩm văn học có giá trị. Nhất là những cuốn sách về cụ ngoại, để ông thực sự là “nhà Nguyễn Cao học” như nhiều bạn viết uy tín vẫn thương mến đã dành tặng ông những niềm kính trọng.