Nơi lưu giữ lịch sử truyền thống cách mạng

Trong chuyến hành trình qua miền Tây Bắc, chúng tôi có dịp ghé thăm Di tích cách mạng cấp Quốc gia đặc biệt Nhà tù Sơn La nằm trên đỉnh đồi Khau Cả (thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La). Đây là nơi lưu giữ những chứng tích một thời kỳ lịch sử đấu tranh cách mạng và tinh thần bất khuất của những người cộng sản kiên trung đã bị thực dân Pháp giam cầm, đầy ải giai đoạn 1930-1945.

Đến năm 1930, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời đã lãnh đạo nhân dân đấu tranh chống lại chế độ tàn bạo của thực dân phong kiến. Để đàn áp những người tham gia cách mạng, bắt giam các chiến sĩ cộng sản thì thực dân Pháp đã mở rộng hệ thống nhà tù trên cả nước, trong đó có Nhà tù Sơn La. Từ đây, Nhà tù Sơn La đã thay đổi hẳn về tính chất giam giữ tù nhân và trở thành một trung tâm đặc biệt để đày ải, giam giữ các chiến sĩ cách mạng.

Di tích Nhà tù Sơn La.

Qua 3 lần xây dựng và mở rộng, Nhà tù Sơn La có tổng diện tích 2.170 m² với 49 phòng giam lớn nhỏ khác nhau. Có những phòng giam rất nhỏ, chiều dài chỉ 1,6, m, chiều rộng 1m, cao 1m nhưng giam 3-4 tù nhân. Chính vì vậy các tù nhân chỉ có thể đứng lom khom hay ngồi bó gối hoặc thay nhau nằm co. Mục đích của Thực dân Pháp khi cho giam vào những phòng giam này là thủ tiêu ý chí của những chiến sĩ cộng sản. Hệ thống xà lim đặc biệt nhất phải kể đến phòng hỏi cung của xà lim ngầm và xà lim tối. Xà lim này không hề có lỗ thông hơi như các xà lim khác và trên cánh cửa cũng không có lỗ đưa cơm. Trước đây, Thực dân Pháp còn cho trát hắc ín toàn bộ các bức tường, kể cả trên trần, bên trong hoàn toàn không có ánh sáng lọt vào và đặc biệt thiếu không khí…

Trong 15 năm (1930-1945), Nhà tù Sơn La đã giam giữ 1.007 lượt tù nhân cộng sản. Mặc cho chế độ hà khắc và thủ đoạn tra tấn dã man, tàn độc nhưng thực dân Pháp không thể làm lung lay ý chí cách mạng của những chiến sĩ cộng sản kiên trung. Các đồng chí đồng chí đã biến nhà tù thành trường học cách mạng, đào tạo ra những chiến sĩ cộng sản tên tuổi của cách mạng Việt Nam như: Lê Duẩn, Trường Chinh, Nguyễn Lương Bằng, Trần Huy Liệu, Trần Đăng Ninh, Lê Đức Thọ, Văn Tiến Dũng, Xuân Thủy, Lê Thanh Nghị…

Đặc biệt, ở Nhà tù Sơn La, thực dân Pháp coi đồng chí Tô Hiệu là nhân vật cực kì nguy hiểm, giam riêng đồng chí và không cho tiếp xúc với các tù nhân khác. Trong 4 năm ở đây, dù bị căn bệnh lao phổi hành hạ, đồng chí vẫn viết tài liệu huấn luyện Đảng viên, tài liệu học tập cho anh em tù nhân và vận động, cảm hóa nhiều binh lính giác ngộ cách mạng. Năm 1944, đồng chí Tô Hiệu hy sinh tại nhà tù Sơn La lúc 33 tuổi. Cây đào ở Nhà tù Sơn La được mang tên Tô Hiệu vào năm 1945 khi cách mạng đã thành công. Một cành của cây đào được chiết và đưa về trồng bên Lăng Bác. Ngày nay, cây đào Tô Hiệu ở Nhà tù Sơn La luôn xanh tươi thể hiện ý chí kiên cường của những chiến sỹ cách mạng năm xưa.

Trải qua 2 lần bị đánh bom, Nhà tù Sơn La không còn được nguyên trạng nhưng vẫn còn lưu giữ một số hiện vật và phòng giam lột tả được sự tàn ác của chính quyền thực dân và sự kiên trung của những chiến sĩ cộng sản. Năm 2014, Nhà tù Sơn La được xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt - là một chứng tích huyền thoại về khí phách anh hùng của những người cộng sản Việt Nam góp phần to lớn vào việc giáo dục lòng yêu nước cho các thế hệ hôm nay và mai sau.