Nối tiếp mạch nguồn Quan họ Đương Xá

“Thuyền thúng là thuyền thúng ơi! Có về Đặng Xá cho tôi về nhờ”, lần theo câu hát chúng tôi tìm về khu phố Đương Xá, phường Vạn An (thành phố Bắc Ninh). Đương Xá giờ làng lên phố, song những làn điệu Quan họ cổ vẫn được ngân vang hàng tuần tại nhà chứa, góp phần nâng cao đời sống tinh thần cho người dân nơi đây.

Làng Đương Xá xưa thuộc xã Vạn An (Yên Phong), năm 2007 sáp nhập về thành phố Bắc Ninh. Là một trong 49 làng Quan họ gốc, có bề dầy truyền thống văn hóa của xứ Kinh Bắc, có nhiều liền anh, liền chị hát Quan họ có tiếng trong vùng. Dường như chất đất, mạch nước cho người dân Đương Xá chất giọng đẹp để ca Quan họ. Hội chùa Linh Quang, chùa Thanh Lãng làng Đương Xá xưa từng nổi tiếng trong dân gian với hội hát Quan họ.
Lễ hội chùa Linh Quang vào dịp đầu xuân (2-2 âm lịch), với sinh hoạt văn hóa nổi tiếng là hội hát Quan họ. Ngay từ sáng mồng 1, dân làng tổ chức mở cửa chùa tụng kinh cúng Phật. Chiều tối các bọn Quan họ trong làng ra chùa để hát thờ. Sáng ngày mồng 2 chính hội, các bọn Quan họ trong làng ra chùa để đón khách, đón bạn. Ngoài các bọn Quan họ bạn của các làng như: Ngang Nội, Đông Mơi, Yên Mẫn... các bọn Quan họ khác trong vùng cũng đến trảy hội rất đông. Quan họ chủ đón bạn vào chùa lễ Phật, tham gia hát hội. Quan họ nam và nữ đứng hát đối đáp với nhau tại cửa chùa, sân chùa. Sau phần hát hội, các bọn Quan họ chủ nhà mời Quan họ bạn về nhà chứa để hát canh Quan họ thâu đêm suốt sáng.
Ngay từ đầu thế kỷ XX, Quan họ Đương Xá đã nổi danh trong cộng đồng chơi Quan họ. Nơi đây có nhiều tên tuổi của các liền anh, liền chị được nhiều người biết đến. Làng có vài bọn Quan họ nam kết bạn truyền đời với Quan họ nữ làng Đông Mơi, còn các bọn Quan họ nữ thì kết bạn với Quan họ nam của làng Ngang Nội. Ngoài ra, Quan họ Đương Xá còn giao lưu với Quan họ nhiều làng khác như: Đống Cao, Châm Khê, Đào Xá, Thị Cầu…

Các thế hệ của CLB Quan họ Đương Xá.

Trải bao thời kỳ lịch sử, đã có thời gian dài, câu Quan họ vắng bóng trên đất này. Đến năm 1990, hội chùa Linh Quang, chùa Thanh Lãng được mở lại Quan họ lại vang câu ca. Theo nguyện vọng của nhân dân làng Đường Xá, năm 1994, CLB Quan họ Đương Xá được thành lập và đưa vào tiêu chí làng văn hóa, tuyên truyền, vận động, tập hợp các nhân tố yêu thích Quan họ ở mọi lứa tuổi, có nhiệt huyết, đam mê Quan họ. Các tổ chức đoàn thể hưởng ứng, các cụ khuyến khích con cháu tham gia… CLB Quan họ Đương Xá có sự đóng góp quan trọng của vợ chồng ông bà Nguyễn Thị Kim Quýnh, Nguyễn Văn Cách. Hai ông bà Quýnh, Cách cùng công tác trong quân đội nghỉ hưu làm chủ nhiệm. Ngày đầu thành lập, CLB gặp nhiều khó khăn, vợ chồng ông bà Quýnh, Cách phải đi đến từng gia đình vận động các thành viên tham gia, song chỉ có 12 người gồm 5 nam, 7 nữ. Trong quá trình phát triển, theo năm tháng số thành viên ngày càng tăng, đến nay có 60 người gồm 3 thế hệ: Cao tuổi, trung tuổi và măng non. Các bậc cao niên luôn gương mẫu, làm nòng cốt, tấm gương cho thế hệ sau…
Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Thị Kim Quýnh, Chủ nhiệm CLB Quan họ Đương Xá cho biết: Ngay từ khi thành lập, CLB đã xây dựng quy chế chặt chẽ, tổ chức kiện toàn ban chủ nhiệm, giao nhiệm vụ cho từng thành viên, trách nhiệm từng mảng để duy trì hoạt động, lãnh đạo tập trung dân chủ, tổ chức sưu tầm bài Quan họ cổ, đón thầy về dậy, học các cụ nghệ nhân, đi đến các làng Quan họ để học hỏi. Từ năm 1995, CLB Quan họ Đương Xá tham gia Hội diễn tiếng hát Quan họ cấp huyện đạt giải Nhất. 10 năm liền giải Nhất của huyện và nhiều giải Nhất, Nhì, Ba của tỉnh cho các cặp nam và nữ hát đối đáp Quan họ đầu xuân do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức.
Các cặp hát tiêu biểu của CLB đạt giải như: Thang Thị Oanh, Nguyễn Thị Mến đạt giải Nhất sân khấu ca nhạc Quan họ cấp tỉnh năm 2000; Đặng Quang Hiển, Nguyễn Hải Ninh đạt giải Nhất thi hát đối đáp Quan họ đầu xuân năm 2002; Nguyễn Văn Minh, Đặng Quang Hiển đạt giải Nhì năm 2001; Đặng Thị Huệ và Đặng Thị Thu đạt giải Ba năm 2007... Những thành công này là kết tinh của niềm đam mê Quan họ trong mỗi thành viên CLB. Dù cuộc sống còn bộn bề lo toàn nhưng họ vẫn dành cho Quan họ tình cảm, đam mê, thời gian với mong muốn để câu hát quê hương mãi trường tồn, lan tỏa.
Với phương châm hoạt động vừa học vừa thực hành vừa sưu tầm vốn vổ, đến nay CLB sưu tầm đươc hơn 300 bài Quan họ cổ. Các anh hai, chị hai CLB nắm bắt được nhuần nhuyễn “vang, rền, nền, nảy”, mỗi người đều có sáng kiến học phong phú, có người dùng bìa cứng chép tay từng bài hát luôn đem theo bên mình như một tài sản, tranh thủ mọi thời gian miệt mài rèn rũa câu ca. CLB phát triển nhiều thế hệ kế cận có đam mê và các lớp Quan họ măng non.
Quan họ Đương Xá ngày nay là dòng chảy nối tiếp của một làng Quan họ gốc từng nổi tiếng. Với nhiều thế hệ và đông đảo các liền anh, liền chị Quan họ, Đương Xá đã là điểm hẹn của quý khách mọi miền yêu mến Quan họ tìm đến giao lưu, học hỏi kinh nghiệm để gìn giữ, phát huy giá trị di sản văn hóa Quan họ trong cuộc sống đương đại.