Quyết tâm không để HIV vượt tầm kiểm soát

Dù đã hơn ba thập niên trôi qua kể từ khi Việt Nam ghi nhận ca nhiễm HIV đầu tiên, dịch bệnh này vẫn chưa chấm dứt. Tại Bắc Ninh - một tỉnh công nghiệp trọng điểm ở miền Bắc, nơi có mật độ lao động di cư cao, công tác phòng, chống HIV/AIDS đang được triển khai tích cực, song vẫn còn không ít thách thức đòi hỏi sự kiên định và đổi mới trong cách tiếp cận.

Tính đến cuối tháng 4-2025, toàn tỉnh đã ghi nhận tổng cộng 2.251 người nhiễm HIV, trong đó 1.293 người đã chuyển sang giai đoạn AIDS, 1.160 người tử vong. Số người nhiễm HIV còn sống hiện nay là 1.091, trong đó 960 người đang được quản lý, theo dõi điều trị tại các cơ sở y tế trong tỉnh. Tuy nhiên, vẫn còn 131 người bị “mất dấu” - một con số đáng lo ngại khi công tác giám sát và điều trị cần tính chính xác và tính liên tục rất cao. Chỉ riêng 4 tháng đầu năm, toàn tỉnh phát hiện thêm 23 trường hợp mới nhiễm HIV và ghi nhận 2 ca tử vong do AIDS, cho thấy dịch bệnh vẫn đang âm ỉ và có nguy cơ bùng phát trở lại nếu không được kiểm soát chặt chẽ. 
Tuy vậy, không thể phủ nhận những nỗ lực mạnh mẽ và hiệu quả tích cực trong hoạt động phòng, chống HIV/AIDS tại Bắc Ninh thời gian qua. Công tác truyền thông được tổ chức rộng khắp, với hơn 1,8 triệu lượt người dân được tiếp cận thông tin phòng chống HIV qua các kênh chính thống trong 4 tháng đầu năm. 
Ở góc độ can thiệp cộng đồng, các chương trình phát bao cao su, bơm kim tiêm sạch và chất bôi trơn tiếp tục phát huy tác dụng trong nhóm nguy cơ cao như: Người nghiện chích ma túy, người có quan hệ tình dục không an toàn và nhóm MSM (nam quan hệ tình dục đồng giới). Trong 4 tháng đầu năm, hơn 33,5 nghìn chiếc bao cao su và hơn 38,6 nghìn bơm kim tiêm sạch đã được cấp phát cho hơn 800 người nghiện chích ma túy. Bên cạnh đó, việc thu gom hơn 27,2 nghìn chiếc bơm kim tiêm đã qua sử dụng cho thấy sự chú trọng đến yếu tố an toàn cộng đồng và kiểm soát dịch lây truyền qua đường máu. Mạng lưới 22 nhân viên tiếp cận cộng đồng và tuyên truyền viên đồng đẳng chính là cánh tay nối dài giúp đưa dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS tới những nơi khó tiếp cận nhất.
Song song với hoạt động dự phòng, công tác xét nghiệm và điều trị được duy trì đều đặn, hiệu quả. Trong khoảng thời gian đầu năm đến hết tháng 4, toàn tỉnh đã thực hiện hơn 13.200 lượt xét nghiệm HIV, trong đó phát hiện 23 trường hợp dương tính mới. Đáng chú ý là mô hình xét nghiệm HIV trực tuyến và lưu động đã tiếp cận được những nhóm đối tượng khó tiếp cận trước đây như MSM, công nhân trong các khu công nghiệp, qua đó nâng cao hiệu quả sàng lọc.

Lấy mẫu xét nghiệm bệnh nhân nghi ngờ nhiễm HIV tại Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh. 

Hiện tại, toàn tỉnh có 1.067 người đang điều trị ARV, trong đó có tới 885 người là cư dân Bắc Ninh, với tỷ lệ bao phủ điều trị đạt hơn 92% trong nhóm người nhiễm HIV đang được quản lý. Bên cạnh đó, tất cả 5 cơ sở điều trị HIV trong tỉnh đều đã ký hợp đồng khám, chữa bệnh bằng BHYT, bảo đảm quyền lợi điều trị lâu dài, bền vững cho người bệnh. 
Về công tác phòng lây nhiễm HIV từ mẹ sang con, tỉnh đã đạt được kết quả tích cực với hơn 5.300 thai phụ được tư vấn, xét nghiệm sàng lọc HIV, không có trường hợp nào dương tính mới được ghi nhận. Hai thai phụ có HIV đã được điều trị ARV từ trước khi mang thai, và hai trẻ sinh ra đều được điều trị dự phòng ngay sau sinh, không có dấu hiệu lây nhiễm.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, Bắc Ninh vẫn đang phải đối mặt với nhiều thách thức lớn trong công tác phòng, chống HIV/AIDS. Một trong những khó khăn nổi bật nhất chính là việc tiếp cận nhóm MSM - nhóm có nguy cơ lây nhiễm HIV rất cao. Theo bác sĩ Nguyễn Xuân Trịnh, Phụ trách khoa Phòng, chống HIV/AIDS của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh, việc tiếp cận nhóm MSM hiện nay vẫn rất hạn chế bởi đặc thù sinh hoạt kín đáo, đa phần là công nhân làm việc theo giờ hành chính, có nhiều bạn tình và di chuyển liên tục giữa các tỉnh, thành.
Bên cạnh đó, tình trạng người đang điều trị Methadone bỏ dở điều trị có xu hướng gia tăng. Nhiều trường hợp bị đưa đi cai nghiện bắt buộc hoặc chịu án tù vì phạm pháp trong quá trình điều trị khiến hiệu quả của chương trình bị ảnh hưởng rõ rệt. Việc tổ chức lại đơn vị hành chính cấp xã, bỏ cấp huyện cũng khiến bộ máy tổ chức y tế dự phòng và y tế cơ sở thay đổi, biến động nhân sự có thể ảnh hưởng đến tiến độ triển khai thực hiện hoạt động phòng, chống HIV/AIDS tại địa phương. 
Một thực tế đáng lưu tâm khác là dù nhận được sự hỗ trợ từ các dự án quốc tế như Quỹ Toàn cầu, song nguồn lực về tài chính, nhân sự và trang thiết bị cho các chương trình phòng, chống HIV/AIDS vẫn chưa đủ để mở rộng độ bao phủ. Các chương trình xét nghiệm tự nguyện, xét nghiệm online hay tự xét nghiệm tại nhà vẫn còn triển khai nhỏ lẻ và chưa đạt đến quy mô có thể tạo hiệu ứng lan tỏa.
Trong bối cảnh đó, Bắc Ninh đang từng bước triển khai nhiều giải pháp mang tính dài hơi, có trọng tâm. Trước hết, tập trung rà soát và kiện toàn lại bộ máy chỉ đạo phòng, chống HIV các cấp, bảo đảm phân công rõ ràng, hợp lý và duy trì hoạt động liên tục. 
Các hoạt động truyền thông sẽ tiếp tục được đẩy mạnh trên cả kênh chính thống lẫn các nền tảng số, hướng tới các nhóm dân cư đặc thù như công nhân, thanh niên, nhóm đồng tính và chuyển giới. 
Đặc biệt, cần mở rộng các mô hình xét nghiệm HIV linh hoạt, phù hợp với nhu cầu và đặc điểm của từng nhóm nguy cơ cao. Tự xét nghiệm HIV, xét nghiệm lưu động tại cộng đồng và xét nghiệm online sẽ là những ưu tiên trong thời gian tới, bên cạnh việc đẩy mạnh xét nghiệm cho bạn tình, bạn chích và phụ nữ mang thai. Kết quả xét nghiệm cần được kết nối chặt chẽ với hệ thống điều trị để bảo đảm người nhiễm HIV được chuyển gửi và điều trị ARV sớm nhất có thể…
Dù con đường chấm dứt đại dịch HIV/AIDS còn dài và không ít chông gai, Bắc Ninh đang chứng tỏ quyết tâm và sự chủ động trong từng bước đi. Bằng cách kiên trì đổi mới, tập trung vào nhóm nguy cơ cao, và tận dụng tối đa nguồn lực sẵn có, mục tiêu không còn ca nhiễm HIV mới, không còn người tử vong do AIDS, và không còn kỳ thị người sống chung với HIV hoàn toàn có thể đạt được trong tương lai không xa.