Tài hoa đất học –Tinh hoa đất nghề

Kinh Bắc xưa - Bắc Ninh ngày nay được mệnh danh là mảnh đất “Địa linh Nhân kiệt” sản sinh ra “một đống ông Nghè, một bè Tiến sĩ, một bị Trạng nguyên, một thuyền Bảng nhãn”, thời nào cũng có nhân tài đóng góp vào công cuộc dựng xây và bảo vệ đất nước. Nơi đây còn là vùng đất của những làng nghề truyền thống lâu đời với những sản phẩm thủ công mỹ nghệ được tạo tác bởi bàn tay tài hoa của người thợ để rồi không chỉ phục vụ chính đời sống của người dân và xã hội mà còn bước qua “Cổng Vàng châu Âu” vươn ra thế giới, đến với khách hàng muôn phương.

Tài hoa đất học

Trong lịch sử khoa cử của các triều đại phong kiến Việt Nam xưa, Bắc Ninh tự hào có Trạng nguyên khai khoa Lê Văn Thịnh, có Lưỡng quốc Trạng nguyên Nguyễn Đăng Đạo. Nhiều thôn, làng, dòng họ, gia đình  đời nối đời có người đỗ đạt, vinh hiển.

Làng Kim Đôi, xã Kim Chân, thành phố Bắc Ninh là 1 trong 2 làng có nhiều người đỗ Tiến sĩ nhất Việt Nam. Tiêu biểu là dòng họ Nguyễn Nhân. Chỉ trong vòng 9 năm từ 1466- 1475, thời Vua Lê Thánh Tông, 5 anh em Nguyễn Nhân Thiếp, Nguyễn Nhân Bị, Nguyễn Nhân Phùng (tên ghi trong Từ đường họ là Nguyễn Nhân Bồng), Nguyễn Nhân Dự, Nguyễn Nhân Đạo lần lượt trở thành Tiến sĩ lúc dưới 20 tuổi. Các vị sau khi đỗ đạt đều có công lớn với triều đình, được nhà vua ban 8 chữ Vàng “Kim Đôi gia thế, chu tử mãn triều” (dòng họ Nguyễn Kim Đôi áo đỏ, áo tía đầy triều). Dòng họ Nguyễn Kim Đôi có 13 đời nối nhau đỗ đại khoa. Riêng cụ Nguyễn Nhân Thiếp có 3 người con đỗ Tiến sĩ là Nguyễn Hoành Khoản (đỗ đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân năm 1490), Nguyễn Nhân Huân (đỗ Bảng nhãn năm 1496), Nguyễn Nhân Kính (đỗ đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân năm 1496). Tính cả thảy, dòng họ Nguyễn có 18 vị Tiến sĩ, 7 vị làm tới chức Thượng thư (tương đương Bộ trưởng ngày nay).

“Tôn sư trọng đạo” là một truyền thống quý báu của dân tộc Việt Nam. Trong ảnh: Bí thư Tỉnh ủy Trần Văn Túy cùng các đồng chí lãnh đạo tỉnh, ngành Giáo dục- Đào tạo chúc mừng NGND Nguyễn Tiến Chấn nhân ngày 20-11.

Dòng họ Ngô, làng Vọng Nguyệt, xã Tam Giang, huyện Yên Phong được mệnh danh “Ngũ đại liên trúng” (5 đời liên tiếp đỗ đại khoa). Theo gia phả dòng họ, kể từ cụ Ngô Ngọc đỗ Hoàng giáp năm Đinh Mùi 1487 đời Vua Lê Thánh Tông thì dòng họ Ngô có tới gần 10 đời có người đỗ đạt, đảm nhiệm nhiều chức vụ trọng đại, có nhiều công trạng với đất nước, quê hương.

Họ Nguyễn, làng Vĩnh Kiều, xã Đồng Nguyên, thị xã Từ Sơn khởi nguồn từ cụ thủy tổ Nguyễn Văn Huy đỗ Thám hoa đời Mạc (1529) được các triều đại phong kiến xếp vào hàng “Tứ gia vọng tộc”  với 10 Tiến sĩ, 7 người được phong hầu.

Đất Kim Thiều, xã Hương Mạc, thị xã Từ Sơn có dòng họ Trần nổi danh trong lịch sử phong kiến không chỉ bởi có nhiều người đỗ đạt cao mà còn là những “khai quốc công thần”. Nơi đây còn là quê ngoại của Đại thi hào dân tộc Nguyễn Du. Phải chăng từ mạch nguồn văn hóa thơ ca, truyền thống khoa bảng của quê hương đã hun đúc nên cốt cách thiên tài Nguyễn Du, để hậu thế muôn đời mãi còn tụng ca tuyệt phẩm Truyện Kiều.

Làng Đại Mão, xã Hoài Thượng, huyện Thuận Thành từ xưa đến nay được coi là “Đất học Kinh Bắc” của các bậc túc nho, Tài cao Đức trọng. Nơi đây, thời nào cũng có người đỗ đạt làm quan, dạy học để lại tiếng thơm cho muôn đời. Một trong những người con tiêu biểu của làng là Cử nhân Đỗ Trọng Vỹ luôn đề cao nền văn hiến, hiếu học đất Kinh Bắc, hưng công xây dựng Văn Miếu hàng tỉnh, dựng Bia “Kim bảng lưu phương” ghi danh gần 700 vị đỗ đại khoa xứ Kinh Bắc  để đến hôm nay, truyền thống ấy vẫn được trao truyền và phát huy.

Tinh hoa đất nghề

Đến với Bắc Ninh, du khách không chỉ đắm mình trong không gian văn hóa Quan họ mà ở đâu cũng dễ dàng bắt gặp những sản phẩm thủ công mỹ nghệ độc đáo. Đa dạng như chính cuộc sống nơi làng nghề, các mặt hàng từ đồ gia dụng đến hàng lưu niệm… món đồ nào cũng mang đậm dấu ấn từ sự khéo léo của bàn tay và óc sáng tạo vô cùng của người dân vùng quê văn hiến, hiếu học.

Làng nghề Bắc Ninh có lịch sử lâu đời với nhiều làng nghề tiêu biểu như: Đồ gỗ Đồng Kỵ, Phù Khê, Hương Mạc; Đúc đồng Đại Bái, Quảng Bố; Tranh Đông Hồ; gốm Phù Lãng… nức tiếng trong và ngoài nước. Mỗi làng nghề Bắc Ninh đều gắn liền với tên tuổi, công trạng của vị Tổ nghề, được lập đền thờ, suy tôn là Thành hoàng làng.

Chủ tịch tập đoàn Microsoft, tỷ phú Bill Gates bất ngờ và sung sướng khi đón nhận chữ Phúc do nghệ nhân Tranh dân gian Đông Hồ Nguyễn Hữu Sam viết trên giấy dó trao tặng.

Phù Khê tự hào có ông tổ nghề mộc Nguyễn An- một người thợ tài hoa từng được mời sang Trung Quốc để tạo tác nhiều tác phẩm nghệ thuật điêu khắc gỗ ở cố cung Thiên An Môn (Bắc Kinh). Ông Nguyễn Văn Lương-dưới thời Pháp thuộc có tác phẩm Mại Nguyệt dự thi Hội chợ đấu xảo Hà Nội được Hội Mỹ thuật Đông Dương phong tặng tước Bá hộ. Ông Nguyễn Kim-nguyên đại biểu Quốc hội khóa VII, VIII với tác phẩm tượng Lenin và Bác Hồ bằng gỗ từng đạt giải Ba quốc tế và giải Nhì quốc gia được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân, giải thưởng “Bàn tay vàng”.

Tiếp bước thế hệ tiền nhân, nghệ nhân Nguyễn Kim đem hết tinh hoa “chạm rồng” truyền thụ lại cho lớp lớp thế hệ con cháu. Năm 2006, sản phẩm đồ gỗ mỹ nghệ của ông Nguyễn Sĩ (Công ty đồ gỗ mỹ nghệ Bông Mai- Phù Khê) được Giải thưởng Cổng Vàng Châu Âu  do Hội đồng khởi sự doanh nghiệp Châu Âu (BID) trao tặng. Đây không chỉ là niềm vinh dự, tự hào của cá nhân doanh nghiệp đạt giải mà nó còn như một giấy “thông hành” cho những sản phẩm đồ gỗ của làng nghề với đường nét chạm trổ tinh xảo, những Long, Ly, Quy, Phượng uốn lượn tựa mây khói bước qua “Cổng Vàng Châu Âu” vươn ra thế giới.

Làng nghề đúc đồng Đại Bái, xã Đại Bái, huyện Gia Bình từ xa xưa nổi tiếng với nghề sản xuất đồ đồng, nhất là đồ thờ tự, chạm khảm tam khí. Kể từ ông tổ nghề Nguyễn Công Truyền, dân làng tôn ông là “Tiền tiên sư”, lớp lớp thế hệ con cháu nối nghiệp làm rạng rỡ danh thơm tổ tiên, nhiều nghệ nhân được nhà nước phong tặng danh hiệu “Bàn tay vàng”.

Bằng kỹ thuật chế tác điêu luyện, tinh xảo, những bộ đồ thờ cúng, tranh kim loại, hoặc đồ lưu niệm… chạm khảm tam khí có giá trị kinh tế cao không chỉ khách hàng trong nước mà cả quốc tế đón nhận, ngưỡng mộ. Tam khí là ba thứ kim loại: Vàng, bạc và đồng. Thuở xưa, chỉ có vua chúa, quan lại và những nhà gia thế mới có thể sở hữu những món đồ tam khí. Đó là những chiếc lư hương, đỉnh trầm, chân đèn, cây nến, đôi hạc, câu đối, tranh... bằng đồng khảm vàng, bạc. Khảm tam khí quý không chỉ bởi giá trị của bạc, vàng, mà còn bởi sự công phu, tài hoa của người thợ khi chế tác.

Dòng họ Nguyễn Ngọc xuất thân từ làng nghề Đại Bái ra lập nghiệp ở Thăng Long-Hà Nội từ xa xưa từng làm ra nhiều sản phẩm phục vụ cung đình và các tầng lớp quan lại phong kiến, làm nức tiếng làng nghề, phố nghề đất kinh kỳ. Một trong những người con tiêu biểu của làng nghề hiện nắm giữ bí quyết nghề khảm tam khí là nghệ nhân Nguyễn Ngọc Trọng. Ông vinh dự là 1 trong 10 người được đề cử danh hiệu Công dân ưu tú Thủ đô năm 2014.

Tháng 1 năm 2006, khi đến thăm và khởi động chương trình “Đưa Internet về nông thôn” Kiến trúc sư trưởng Tập đoàn Microsoft, Tỷ phú Billgates vô cùng xúc động khi nhận món quà giản dị nhưng rất ý nghĩa từ nghệ nhân tranh dân gian Đông Hồ Nguyễn Hữu Sam chữ Phúc được viết trên giấy dó tại đình làng Dương Sơn (xã Tam Sơn, thị xã Từ Sơn).

Những giá trị tinh hoa của nghề sản xuất tranh dân gian Đông Hồ từ thủa sơ khai cho đến ngày nay vẫn nguyên giá trị, thế hệ nghệ nhân cũng như lớp trẻ vẫn vẹn nguyên một niềm đam mê nghề truyền thống cũng như những vật phẩm thô mộc nhưng bao trùm triết lý sống, làm việc, đối nhân xử thế trong xã hội của người xưa từ mỗi tích tranh, tờ tranh giản dị. Năm 2012, Tranh dân gian Đông Hồ được Bộ Văn hoá-Thể thao & Du lịch cấp bằng công nhận là di sản văn hoá phi vật thể quốc gia đặc biệt. Đồng thời, đã và đang hoàn chỉnh hồ sơ đệ trình lên tổ chức UNESCO xét duyệt, công nhận Tranh dân gian Đông Hồ trở thành di sản văn hoá thế giới.

Mỗi làng nghề Bắc Ninh dù có lịch sử hình thành khác nhau, ngành nghề khác nhau nhưng đều chứa đựng những nét hào hoa, tinh túy của óc sáng tạo, thấm đẫm triết lý nhân sinh quan. Chẳng thể kể được hết những tài hoa của người Bắc Ninh-Kinh Bắc, chẳng thế tả được hết chất tinh hoa trong mỗi sản phẩm làng nghề truyền thống Bắc Ninh. Dù cho phải chịu sự tác động của nhịp sống công nghiệp song các mặt hàng thủ công mỹ nghệ truyền thống Bắc Ninh từ lâu đã chinh phục được cảm tình của người tiêu dùng trong và ngoài nước. Mỗi vật phẩm đều chắt lọc tinh hoa của người Bắc Ninh, mang tình cảm gửi gắm thông điệp hội nhập cùng thế giới.