Tiếng trống sới vật

Vật dân tộc-linh hồn của lễ hội miền Kinh Bắc

Miền đất Kinh Bắc vốn trọng văn nhưng không khinh võ nên xưa kia, Hội vật thường “lệ ba năm” mở một lần để nhà vua về tuyển chọn, tìm kiếm “dòng võ tướng, giỏi tiên phong” có sức mạnh “vật núi núi lăn, ngáng sông sông chảy...”. Trong tập thơ “Về Kinh Bắc”, cố thi sĩ Hoàng Cầm đã từng diễn tả về một “Hội vật” của miền Kinh Bắc đầy chất thơ, đậm sắc màu cổ tích như thế này: “… Đây Tổng Dong Võ Giàng vào trước nhất / Nhiễu xanh vắt hông/ Cử vạc ba trăm cân/ nước đầy/ không sóng sánh/ Rồi Bá Ngạc Tiên Du, Tư Đang Yên Dũng/ Bóp tay vỡ toác đốt tre ngà/ nghiêng mình thi lễ/ Mắt trầm tư ngó vội khảo đài/ mấy giải hồng y phơ phất phấn vua bay/ Kia Bảy Kình khét tiếng Yên Phong/ gạt dóng tre ngà/ cầm tấm mía nhai ròn/ thổi bã ngất trời bụi trắng/ Đến Ba Ngư Siêu Loại/ trề môi khinh vạc lớn/ đứng tấn/ đại bàng/ lay voi đá cửa dinh/ nhấc bổng/ diễu hai vòng bãi rộng…”. Sức mạnh của trai Kinh Bắc trong lễ hội vật tuy đã phần nào được thi sĩ Hoàng Cầm thăng hoa, nói quá lên trong bài thơ trên. Thế nhưng, không thể phủ nhận vẻ đẹp sức mạnh, sự kết tinh truyền thống thượng võ giàu tính nhân văn của miền đất Vật ngàn năm-Kinh Bắc. Bởi, các “đô lực sĩ” ấy chỉ là những con người bình dị trong cuộc sống lao động thường ngày nhưng khi bước lên sới họ bỗng trở thành những nhân vật kỳ vĩ với sức mạnh thật bất ngờ…Có lẽ vì thế mà người ta vẫn bảo, hội làng quê hương Quan họ không có đấu vật là thiếu vắng một điều thú vị của ngày Tết, hương sắc mùa Xuân cũng chẳng còn đủ nét đẹp đậm đà truyền thống để trưng phô.

Hàng trăm mùa Xuân đã đi qua miền Kinh Bắc nhưng chưa bao giờ nơi đây thiếu vắng tiếng trống thúc giục, rộn ràng vang lên từ các sới vật. Năm này qua năm khác, ròng rã, miên man suốt ba tháng Xuân, trên khắp các sới vật từ Đồng Kỵ (thị xã Từ Sơn), Mẫn Xá (Yên Phong) cho đến Việt Hùng (Quế Võ), Tri Nhị (Gia Bình) sang cả Lương Tài, Thuận Thành… đâu đâu cũng bền bỉ, vang vọng tiếng trống se đài mời gọi. Đấu vật vừa là linh hồn của lễ hội dân gian truyền thống vừa có một sức hút riêng biệt ngay trong những lễ hội thời hiện đại. Tiêu biểu như ở Festival Bắc Ninh 2010, dù xung quanh lễ hội còn có vô số các hoạt động văn hóa nghệ thuật đặc sắc, các môn thể thao hiện đại cùng nhiều trò chơi dân gian hấp dẫn khác nhưng sới vật vẫn là nơi thu hút đông đảo người xem nhất, có lúc cả ngàn người vây quanh chật kín khán đài để tấm tắc, khen chê, cổ vũ cho các “ông đô” trên sới… Thế mới thấy, sức sống dồi dào, mãnh liệt của Vật dân tộc-một môn thể thao tiêu biểu cho tinh thần thượng võ vẫn luôn tỏa sáng và không ngừng chảy trong lòng lễ hội mùa Xuân miền Kinh Bắc ở mọi thời đại.

Thắp sáng truyền thống thượng võ

Đấu vật không đơn thuần là một trò chơi dân gian truyền thống, một môn thể thao giúp người dân rèn luyện sức khỏe, tạo không khí sôi động đặc trưng mà nó còn là sự gắn kết văn hóa cộng đồng lành mạnh mang đậm bản sắc tinh thần thượng võ của dân tộc Việt, là ý thức tự cường, truyền thống đấu tranh chống giặc giữ nước. Truyền thống ấy luôn được các thế hệ người dân Bắc Ninh-Kinh Bắc trao truyền, tiếp nối và phát huy. Năm này qua năm khác, ở các lò vật truyền thống vẫn đều đặn sản sinh, “đúc” ra những “ông đô” sức vóc cường tráng, sở hữu miếng đánh bí truyền, riêng có rồi đi khắp nơi tỷ thí, so tài làm rạng danh quê hương đất nước. Đó là một “Mẫn Bá Xuân độc cô cầu bại” hay chàng lực sỹ Hoàng Anh Tuấn với xuất phát điểm, bắt nguồn từ môn Vật của quê hương Việt Hùng (Quế Võ) đã chinh phục tấm HCB môn cử tạ tại Olympic Bắc Kinh năm 2008… Và còn có hàng trăm, hàng nghìn “ông đô” sống “ẩn dật” khắp mọi miền đất quê hương mà sức mạnh của họ chỉ được thể hiện khi bước chân lên sới.  Bắc Ninh hôm nay không chỉ là quê hương, xứ sở của những lò Vật dân tộc gia truyền vang lừng xứ Bắc mà còn biến những lò vật ấy trở thành “làng kiện tướng” như ở Tri Nhị (Song Giang, Gia Bình).

Ông Nguyễn Đương Bắc, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch khẳng định: Truyền thống thượng võ của quê hương Bắc Ninh luôn được phát huy và thể hiện đa dạng hình thức. Ví dụ như: thời gian qua, song song với việc phát triển bổ sung một số môn thể thao hiện đại có triển vọng thì hai môn truyền thống là Vật dân tộc và Võ cổ truyền ngày càng phát triển mạnh mẽ về cả bề rộng lẫn chiều sâu trên địa bàn tỉnh. Nhiều CLB Võ thuật được thành lập, nhất là vào các dịp hè, thiếu niên nhi đồng ở khắp các địa phương đều hăng hái, sôi nổi tham gia các lớp luyện tập Võ, Vật.  Bên cạnh đó là hướng đi đúng đắn của ngành thể thao khi chọn Vật là một trong 3 môn mũi nhọn của tỉnh để có hướng đầu tư trọng tâm, trọng điểm. Và nhờ có quá trình liên kết đào tạo qua nhiều năm cùng với sự đổi mới trong công tác huấn luyện, đoàn VĐV môn Vật đã được đưa sang Trung Quốc tập huấn 3 tháng nên tại Đại hội TDTT toàn quốc lần thứ VI vừa qua, bộ môn Vật lần đầu tiên đã đoạt 2 Huy chương Vàng tại Đại hội. Trong đó, Nguyễn Đức Thanh, đoạt 1 HCV hạng 96kg nội dung Vật tự do và Nguyễn Hùng Kỳ giành 1 HCV ở hạng 84 kg vật cổ điển. Đặc biệt, trong năm 2010 vừa qua, bộ môn võ Vovinam đã được ngành Giáo dục triển khai, bắt đầu đưa vào các nhà trường nhằm giới thiệu, bảo tồn và phát triển môn võ dân tộc, chứng tỏ tinh thần thượng võ ngày càng được thắp sáng, trui rèn ngay từ thế hệ trẻ.

Có thể, thành tích đỉnh cao của thể thao tỉnh nhà chưa thật sự đạt đến đích mong mỏi của những người yêu mến nhưng rõ ràng, tinh thần thượng võ bền bỉ, kiêu hãnh của người Bắc Ninh hiện đại chẳng những không thua kém xưa kia mà ngày càng được nhân lên, tỏa sáng và thăng hoa mãi...

Bài, ảnh:  Thuận Cẩm