Từ sân cờ đến sân thơ

Tôi quê làng Ngo (Thuận Thành) nhưng xa quê từ nhỏ. Học hết lớp 5 tôi theo gia đình đi làm ăn và học nốt cấp 2 ở xã Tam Dị (Lục Nam, Bắc Giang). Tháng 8-1975 nhà tôi lâm vào cảnh khốn khó. Về quê làm ruộng... Đói triền miên. Học hết lớp 9 tôi xung phong đi bộ đội mặc dù là học sinh giỏi hiếm quý của trường.

Sau hơn 3 năm xa nhà, Tết năm 1982, tôi được ăn Tết ở nhà do đang là học viên sĩ quan Lục quân 1. Thấy làng Bưởi Cuốc mở hội cờ tôi sang dự thử. Phải qua khảo. Khảo tức là người của ban tổ chức yêu cầu đánh thử một ván xem có sạch nước cản không. Đây cũng là cách ban tổ chức biết trước sức cờ, thế xuất để có biện pháp tư vấn cho người làng biết cách khắc chế đấu thủ lạ. Tôi được cụ Bê khảo và lọt trịch. Hồi đó hội cờ chỉ lấy đủ 32 người, đấu loại trực tiếp. Ở vòng tứ kết tôi thắng đấu thủ cùng xã, sau là Chủ nhiệm câu lạc bộ cờ xã An Bình, anh Vương Thế Giáo. Ở vòng bán kết tôi thắng đấu thủ người làng Chằm (xã Mão Điền). Sau này tôi biết đó là ông Nguyễn Duy Hán và cũng là Chủ nhiệm câu lạc bộ cờ xã Mão Điền. Ván chung kết tôi thua ông Nguyễn Trọng Vĩnh, chính là con trai cụ Bê.

Năm 1991 tôi phục viên và cùng ông Nguyễn Hồng Thịnh đi thi đấu cờ khắp nơi, từ hội làng đến hội tỉnh và cả giải cờ tướng vô địch quốc gia vào năm 1993. Hai chú cháu tư vấn giúp ông Hán thành lập Câu lạc bộ cờ và tham gia rèn giũa những kì thủ trẻ. Mỗi khi biết tin nơi nào mở hội cờ là lại kéo quân 2 xã cùng đi. Những năm đầu sân cờ An Bình mạnh hơn do có sự xuất phát sớm hơn. Sau này sân cờ Mão Điền nhỉnh dần, kịp rồi vượt An Bình. Tham dự giải cờ các Câu lạc bộ cấp tỉnh xã Mão Điền đã từng giành một giải 3 và một giải 2.

Hội làng Chằm tháng Hai năm 2004 ông Hán tổ chức thi đấu cờ người. Đây là lần đầu tiên nên khó về kinh phí, khó về con người và cả cách thức, nghi thức tổ chức. Tôi từng thi đấu cờ người và có sách tham khảo để tư vấn cho ông. Thi đấu cờ người vừa là hội chơi vừa là một nghi thức tế thánh. Nên thiêng liêng. Người thắng không chỉ là thắng trên sân cờ mà còn được thánh làng phù hộ một năm tốt lành. Hiểu được ý nghĩa ấy nên mỗi khi vào sân thi đấu tôi như có người mách nước. Ván chung kết tôi gặp đấu thủ trẻ đang lên của xã Mão Điền là Vũ Trọng May nhưng sau khi đấu xe pháo tôi đã bắt không quân mã và gài được một tốt sang sông ở vị trí tốt 7 đối phương.

Bằng lối đánh chậm, chắc tôi đã giành chiến thắng. Đúng là được thánh phù trợ, sau đó tôi tham gia đội tuyển cờ của huyện thi đấu tỉnh cũng đã giành giải nhất. Không ngờ sau này tôi lại được đọc bài thơ "Thi đấu cờ người" của ông Hán. Thật là nhiều kỉ niệm đáng nhớ:

Trang phục bên đỏ bên xanh

Màu cờ sắc áo long lanh đậm đà

Hai tướng mũ áo chỉnh tề

Cân đai bá tử lọng che khung thành.

Mặc dù thơ còn ở mức tả thực nhưng cũng có những câu đáng phải suy ngẫm: "Tốt bình tốt tiến không lui về nhà". Đó đâu còn là quân tốt hỉn mà đã trở thành hình ảnh của người chiến sĩ xả thân vì Tổ quốc, là phương châm xử thế luôn tiến về phía trước. Và câu kết tất nhiên tôi là người khoái nhất:

Kì thủ thi đấu hai bên

Giành phần thắng lợi xứng tên anh hào.

Ông Nguyễn Duy Hán còn là trưởng họ, một họ có truyền thống đoàn kết và phát triển. Họ có nhà thờ riêng, có Quy ước riêng. Bản Quy ước này đã được tôi giới thiệu trên báo Đại đoàn kết và được một số báo đài "ăn theo". Từ đó nhiều dòng họ lớn ở khắp nơi về tìm hiểu học hỏi cách thức quản lí, điều hành dòng họ. Nét nổi trội của họ Nguyễn Duy (Mão Điền) là học hành đỗ đạt. Ông Hán có 2 con trai đỗ đại học, ra trường công tác ở tỉnh. Tiêu biểu nhất là gia đình cụ Nguyễn Duy Tích có 9 con đỗ đại học. Anh con trai không đỗ thì lại là người làm ăn thành đạt, hiện có tiệm vàng lớn ở phố huyện và con đang du học tận Mĩ.

Từ ngôi trưởng họ mà ông Hán còn chăm chút học chữ Hán và trở thành phó chủ nhiệm Câu lạc bộ Hán Nôm huyện Thuận Thành. Ông đã cùng các cụ giỏi nho trong xã mới soạn xong bộ sách tư liệu "Hoành phi câu đối Mão Điền". Tôi vinh dự được là người viết lời giới thiệu cho sách để in phát hành chính thức.

Làng Chằm xã Mão Điền nhiều năm nay "phát" về văn. Một lứa anh tài đã xuất hiện như Nguyễn Phan Hách, Duy Phi, Nguyễn Duy Hợp, Nguyễn Văn Chương, Duy Khoát, Bích Hùng… Số này có đến mấy người em họ nội tộc là Duy Phi, Duy Khoát, Nguyễn Duy Hợp và người cháu Nguyễn Duy Hữu đang viết rất lên tay ở Thủ đô và một cây bút uy tín của ngành giáo dục là người cháu Nguyễn Duy Kha.

Ở một làng có tiếng là đất học và phát về văn như thế lẽ nào ông Nguyễn Duy Hán lại không yêu thơ và đến với thơ. Đến với thơ chỉ là sự tự nhiên và tất nhiên thôi. Cách đây vài năm ông đã cho tôi xem những bài thơ đầu tiên. Tôi chân thành góp ý như vẫn thường nói với những người yêu thơ và tin cậy lời góp ý của tôi. Thậm chí tôi còn trao cả chìa khoá mở cánh cửa thơ thế này: "Hãy biến cái thật thành cái ảo và biến cái ảo thành cái thật". Hiểu được hay không, làm được hay không là chuyện của từng người yêu thơ. Ông có những câu viết về thời gian khá tâm trạng:

Mỗi năm quanh quẩn mười hai tháng

Cái chuỗi vòng vo cứ ngổn ngang…

Hình như đây cũng là một sự mới trong cách nhìn về thời gian vì đã có ai thấy sự ngổn ngang của dòng thời gian và qua đó nói lên được cái ngổn ngang của lòng người chưa.

Ông Hán có vườn cau tứ thời to nhất vùng. Người đến mua cau giống, mua cau ăn và mua cau cưới quanh năm. Cái nghề trồng cau lãi cao đẹp cảnh đã được tôi giới thiệu trên báo. Với hồn thơ Duy Hán ông cũng có cách nhìn riêng thế này:

Chớ cho ong bướm châm ngang

Cau xanh quyện với trầu vàng thắm tươi.

Thời xưa bà Hồ Xuân Hương kêu "Có phải duyên nhau thì thắm lại". Thời nay thông tin nhanh nhạy phổ biến muốn nên duyên thì cũng phải biết giữ gìn chớ để ong bướm châm ngang hỏng cau hỏng trầu.

Làng Chằm có nghề nuôi cá giống và chính ông Hán cũng là người nuôi cá giỏi đủ thu nhập nuôi con đại học và gây dựng cơ đồ. Những câu thơ viết về nghề cá mà như một hoài niệm, như một mốc dấu kỉ niệm về nghề cha truyền con nối mấy trăm năm nay đang có nguy cơ mai một vì sự chuyển nghề.

Ao sửa sang thả cá ươm nuôi

Đến tháng tư đi vớt cá mòi

Đêm nằm tấm chiếu manh lều chõng

Cơm rau muống tỏi hành cà nén

Vẫn sớm chiều lên xuống bến sông

Nắng tháng tư thúng sơn lúc lắc

Đè trên vai đổ rạch mồ hôi

(Vớt bột bến sông)

Khi cầm bản thảo tập thơ "Hương sắc làng quê" của ông Hán, đọc thấy lời giới thiệu của nhà thơ Duy Phi to đùng ở đầu khiến tôi lo lắng biết viết gì đây. Hoá ra còn hành trình đến với thơ vẫn bỏ ngỏ. Hoá ra thơ vẫn là men say chất chứa trong thẳm sâu tâm hồn mỗi người, không riêng ai. Thơ thực sự là nhu cầu, là cái lung linh huyền ảo của cuộc sống nhân gian. Yêu thơ, đến với thơ và có đến được với thơ hay không là tuỳ duyên mỗi người. Nhưng đúng như lời nhà thơ Duy Phi đã viết, ít ra nó có ích di dưỡng tinh thần.

Phạm Thuận Thành