Văn tự cổ chùa Long Châu

Chùa Long Châu thuộc khu phố Thường Vũ, phường An Bình, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh nằm trong hệ thống chùa thiền phái Trúc Lâm. Chùa có kết cấu “tiền Phật hậu Mẫu”, gồm tòa Tam bảo thờ Phật và tòa Mẫu ở phía sau.

Những văn tự tại chùa còn lại đến hiện nay cho biết chùa được xây dựng quy mô vào thời Lê Trung Hưng ở gò đất cao phía Tây khu phố, trên thế đất đẹp đầu rồng, có dãy tre gai dày bao quanh, cây cối cổ thụ um tùm quanh năm, phong cảnh đẹp và thanh tịnh. Ngoài hệ thống tượng phật cổ, chùa còn có các hiện vật quý khác là tháp mộ đá thời Lê, chuông đồng thời Nguyễn và hệ thống bia đá.

Về hệ thống văn tự cổ chùa Long Châu gồm tổng số 7 bia đá, đánh số thứ tự: bia số 1 trong khám đá, bia số 2 đến bia số 7 và văn khắc trên chuông đồng, riêng bia số 6 mờ hết chữ không đọc được chữ. Nội dung văn tự cổ cho biết nhiều thông tin về tập tục cộng đồng làng xã thời xưa. Nội dung Bia số 1 viết: “Hạ Hồng phủ Vĩnh Lại huyện Hạ Am xã Công Khê thôn. Vương phủ tiền cung tần đệ nhị Bùi thị hiệu thụy viết Diệu Châu thần vị. Gia Định huyện Thường Vũ xã Long Châu tự”. Nghĩa là: “Thần vị đặt tại chùa Long Châu xã Thường Vũ huyện Gia Định của bà Đệ nhị cung tần phủ Chúa họ Bùi, hiệu là Diệu Châu, quê thôn Công Khê xã Hạ Am huyện Vĩnh Lại phủ Hạ Hồng”. Văn bia tuy ngắn gọn nhưng chứa đựng nhiều thông tin: khu phố Thường Vũ thời Lê đã là đơn vị cấp xã (có lí trưởng) thuộc huyện Gia Định (tên cũ của huyện Gia Bình), huyện Vĩnh Lại là tên cũ của huyện Vĩnh Bảo (Hải Phòng) và thời Lê thuộc phủ Hạ Hồng. Một thông tin quan trọng nữa là do có bà Đệ nhị cung tần phủ Chúa họ Bùi hưng công lớn mà chùa có tu sửa lớn, hoặc có thể xây dựng mới nên chùa có mộ đá và thần vị của bà Đệ nhị cung tần họ Bùi.
Nội dung các bia còn lại là bầu hậu. Có hai hậu hàng ngõ, gồm Ngõ Tây thờ hậu là cụ Phạm Lô và hai bà vợ là Vương Thị Ban và Nguyễn Thị Chuyên, bia dựng tháng Giêng năm Bảo Đại thứ 18 (1943); Ngõ Trong thờ hậu ba người là Nguyễn Thị Nhỡ, Nguyễn Thị Đồng, Nguyễn Đắc Tĩnh, bia dựng ngày 18/4 năm Nhâm Thìn. Một hậu là Nguyễn Thị Tín, hiệu Diệu Đức, không rõ năm dựng bia và sự tích của hậu. Một hậu hàng thôn là cụ Trương Thị Ngân do thôn Khoai (một thôn của xã Thường Vũ thời đó) thờ. Không rõ năm dựng bia, nhưng thông tin chỉ rõ xã Thường Vũ thuộc tổng Bình Ngô, huyện Gia Bình.
Một hậu hàng xã là cụ Nguyễn Thị Hợp, bia dựng tháng 10 năm Duy Tân thứ 3 (1909). Thông tin cho biết vào năm Tân Hợi chùa làng xuống cấp trầm trọng, dân muốn sửa chữa từ lâu nhưng không có kinh phí, nhờ cụ Hợp hưng công để dân tu sửa nên được bầu hậu.
Bài văn khắc trên chuông đồng có nhiều thông tin quý khác. Năm bàn đúc chuông là năm Minh Mệnh thứ 19 (1838). Năm đúc chuông là năm Kỉ Hợi đời vua Minh Mệnh thứ 20 (ngày 17/12/1839). Những người chủ trì việc đúc chuông là các hội chủ là Nguyễn Đắc Pháp, Nguyễn Quang Đoàn và Thị Bình cùng với sư chùa. Người soạn văn là vị họ Đỗ, nguyên tri huyện Chương Đức (nay là huyện Chương Mĩ, thành phố Hà Nội). Việc đúc chuông là việc lớn hàng phủ, trong danh sách tín thiện có hầu hết các xã của phủ Thuận An thời đó. Lí do đúc chuông là do chuông cũ của chùa nhỏ, lại thuần bằng đồng nên tiếng vang không lan rộng, mà quan niệm xưa cho rằng tiếng chuông là tiếng của Phật đánh thức thiện tâm. Chuông chùa Long Châu kiểu dáng đẹp, tai quai hình lưỡng long chầu nguyệt rất tinh xảo, là một cổ vật quý hiếm.
Chùa Long Châu nằm cùng gò đất xây đình khu phố Thường Vũ, thời xưa gọi là thế “Tiền Thánh hậu Phật”. Đình thờ Lạc thị tam vị đại vương, tức ba vị trong bọc trăm trứng con đức Lạc Long Quân-Âu Cơ. Trong đình có bản Ngọc phả Hồng Bàng thị với nhiều tư liệu quý hiếm về thời mở nước. Hiện nay cả đình và chùa đang được nhân dân khu phố Thường Vũ tân tạo lại khang trang, bền vững, là nơi sinh hoạt tâm linh quan trọng của nhân dân, đồng thời là nơi giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho thế hệ trẻ lâu dài.

Phạm Thuận Thành
Thường Vũ-An Bình-Thuận Thành-Bắc Ninh